چرا روش تحقیق در علوم اقتصاد اهمیت دارد؟
با توجه به اینکه رفتار انسان‌ها متغیر است، انتخاب نوع روش تحقیق در حوزه علوم انسانی و اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و باید با دقت بیشتری به آن توجه شود. در میان رشته‌های علوم انسانی، دانش اقتصاد به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، نیاز به روشهای تحقیق پیچیده‌تر و متفاوت‌تری نسبت به دیگر شاخه‌های علوم انسانی دارد. در این حوزه از یک طرف مسائلی چون تولید، هزینه و گردش پول قرار دارد که تصمیم گیری انسان و ویژگی‌های احساسی وی تاثیر زیادی بر آن‌ها نداشته و از نظر روش تحقیق به مسایل علوم تجربی مانند فیزیک شباهت دارند.
اما در طرف مقابل موضوعاتی چون تقاضا و عرضه وجود دارد که به طور گسترده تحت تاثیر ویژگی‌های احساسی انسان بوده و روش شناسی دیگری را دارا می‌باشد. از این رو، انتخاب روش تحقیق در علوم اقتصاد اهمیت زیادی دارد. همچنین، نسبت هزینه‌های تحقیقاتی به تولید ناخالص داخلی کشورهای مختلف ارتباط مستقیمی با سطح توسعه یافتگی آن‌ها دارد که نشان دهنده اهمیت تحقیق در حل مسائل اجتماعی، اداری و مالی است.
عرضه و تقاضای تحقیق در علوم اقتصاد
طرف عرضه تحقیق عمدتا سرمایه انسانی است و تقاضا برای تحقیق اقتصادی بیشتر از جانب دولت و بنگاه‌های تجاری است. در حوزه بنگاه داری، هر چقدر شرایط رقابتی‌تر باشد و در نتیجه به میزانی که تداوم فعالیت بنگاه‌ها در معرض تهدید از جانب رقبا بوده و آن‌ها ناچار به بهبود عملکرد از نظر کنترل هزینه‌ها و افزایش کارایی باشند، صرف هزینه‌های تحقیقاتی به منظور بهبود عملکرد و افزایش قدرت رقابت قابل توجیه است.
در مقابل، هر چه نظام تولید انحصاری‌تری باشد، بنگاه‌ها به دلیل دسترسی به رانت حاصل از انحصار، انگیزه کمتری برای صرف هزینه تحقیقاتی دارند. در بخش دولتی نیز هر چه فشار در جهت پاسخ گویی بیشتر و رقابت‌های سیاسی فشرده‌تر باشد، عملکرد دولت‌ها با حساسیت بیشتری ارزیابی می‌شود و در نتیجه صرف هزینه برای بهبود عملکرد از توجیه پذیری برخوردار است.
فرضیه و نظریه در اقتصاد
به نتایج به دست آمده از فرض‌ها در خصوص یک پدیده اقتصادی به کمک روابط و دلایل منطقی، فرضیه اقتصادی گفته می‌شود. همچنین با آزمون تجربی این فرضیه و با تایید نسبی روابط و قواعد ارائه شده در آن، یک نظریه ساخته می‌شود. تکرار تایید تجربی یک فرضیه، آن را به صورت یک قانون در می‌آورد. این قوانین می‌توانند به عنوان فرض‌های یک نظریه دیگر اقتصادی در برخی از روشهای تحقیق استفاده شوند.
روشهای تحقیق، تحلیل و طرح مسائل اقتصادی
پژوهشگران پس از انتخاب موضوع تحقیق باید در فکر تعیین روش تحقیق باشند. انتخاب روش تحقیق در علوم اقتصاد به پارامترهای مختلفی از جمله ماهیت موضوع، اهداف پژوهش، فرضیه‌های تعیین شده، ملاحظات اخلاقی و انسانی ناظر بر موضوع تحقیق و امکانات اجرایی آن بستگی دارد. اقتصاد دارای روشهای مختلفی برای تحقیق، تحلیل و بیان موضوعات است که در برخی از موارد با دیگر علوم مشترک است.
بر طبق یک دسته بندی که مورد تایید بسیاری از اقتصاددانان قرار گرفته است، مسائل این حوزه به دو گروه قضایای ارزشی و قضایای اثباتی یا عینی تقسیم می‌شوند و در مورد روش تحقیق در هر یک از آن‌ها نظراتی ارائه شده است. به طور کلی، در علم اقتصاد دو روش مشهور روش قیاسی و روش استقرای برای شکل دادن به نظریه‌های این حوزه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش قیاسی
روش قیاسی، عبارت است از روش استدلال عقلی و انتقال از معلول به علت یا بر عکس برای اثبات یک نظریه کلی اقتصادی که این کار به کمک لازم و ملزوم‌ها و روابط منطقی میان قضایا انجام می‌شود.
روش استقرای
حرکت از جزئیات به کلیات برای تکوین یک نظریه را روش استقرایی می‌گویند. در این روش، جزئیات و داده‌های آماری و عینی به منظور دستیابی به نتایج و قواعد کلی، بررسی می‌شود. در این روش تحقیق در ابتدا به کمک تحقیقات تجربی پدیده‌های اقتصادی مورد مشاهده قرار می‌گیرند و سپس با تعمیم نتایج روابط خاص مشاهده شده در پدیده‌ها، قواعد و قضایایی کلی، در قالب یک نظریه یا قانون اقتصادی ارائه می‌شود.
روش تحقیق را می‌توان مجموعه‌ای از قواعد و ابزار معتبر، قابل اطمینان و نظام مند جهت بررسی حقایق، کشف نا شناخته‌ها و راه حل مشکلات تعریف کرد. از این منظر، انواع روش تحقیق در علوم اقتصاد به شرح زیر است.
تحقیق کاربردی
هدف این روش توسعه دانش کاربردی در یک حوزه خاص است. به عبارت دیگر تحقیق کاربردی به سمت کاربرد عملی دانش سوق می‌یابد.
تحقیق توصیفی
تحقیقات توصیفی به مجموعه روش‌هایی گفته می‌شود که هدف آن‌ها توصیف شرایط یا پدیده‌های مورد نظر پژوهشگر است. انجام این روش تحقیق در علوم اقتصاد می‌تواند تنها برای شناخت بیشتر شرایط موجود و یا کمک به فرآیند تصمیم گیری باشد. بیشتر تحقیقات علوم رفتاری را می‌توان در دسته این نوع روش تحقیق به شمار آورد.
تحقیق پیمایشی
در تحقیق پیمایشی به توصیف و تحلیل شرایط موجود می‌پردازند.
تحقیق همبستگی
این روش تحقیق در علوم اقتصاد شامل همه تحقیقاتی است که در آن‌ها سعی می‌شود رابطه بین متغیرهای مختلف با استفاده از ضریب همبستگی، کشف و یا تعیین شود. تحقیقات همبستگی بر حسب هدف به سه دسته تقسیم می‌شود.
- مطالعه همبستگی دو متغیری مانند استفاده از نمودار پراکنش و تحقیقات علّی است که چگونه دو متغیر روابط علّی با یکدیگر دارند. این رابطه می‌تواند به صورت یک طرفه یا دو طرفه باشد. در این روش معمولا از ضریب همبستگی گشتاوری پیرسون استفاده می‌شود.
- تحلیل رگرسیون یا استفاده از نرم افزارهای اقتصاد سنجی که در آن‌ها یک متغیر وابسته و چند متغیر مستقل داریم و نشان می‌دهد که متغیرهای مستقل چگونه تغییرات متغیر وابسته را توضیح می‌دهند. کاربرد رگرسیون چند متغیری بر پیش بینی یک متغیر وابسته از طریق چند متغیر مستقل تاکید دارد که باعث تبیین موضوع می‌شود.
- در این روش ماتریس همبستگی یا کوواریانس بررسی می‌شود.
پرسشنامه یا میدانی
از طریق توزیع پرسشنامه در یک جامعه نمونه و بررسی نتایج انجام می‌شود.
مصاحبه
از طریق مصاحبه با افراد انتخاب شده و بررسی نتایج انجام می‌شود.