مقدمه
شاید با جرات بتوان گفت بیشتر افرادی که در دانشگاه‌های ایران تحصیل کرده‌اند، حتی بدون در نظر گرفتن رشته آن‌ها، حداقل یک درس 2 واحدی با عنوان روش تحقیق یا اصول و روش تحقیق پاس نموده‌اند. حال بگذریم که چیزی از این درس دستگیرشان شده یا نه! ولی این درس برای افرادی که به مسائل پژوهشی علاقه دارند بسیار کاربردی است. اصلا اهمیت این مبحث بوده که دانشگاه‌ها را بر آن داشته تا هرطور شده درس روش تحقیق را در واحدهای درسی خود بگنجانند. شاید وقتی صحبت از تحقیق و پژوهش به میان می‌آید، رشته‌های زیستی، پزشکی، دارویی و... اولین گزینه‌هایی باشند که به ذهن متبادر می‌شوند؛ ولی حقیقت امر این است که حتی روش تحقیق در علوم مهندسی هم بسیار مورد توجه و کاربردی است و ژورنال‌های متعددی مقالات نوشته شده توسط پژوهشگر‌های این زمینه را به چاپ می‌رسانند.
از آنجایی که مبحث روش تحقیق در علوم مهندسی جزو مباحثی است که کمتر به آن پرداخته شده، ما در ادامه قصد داریم تا بیشتر با انواع روش تحقیق در علوم مهندسی آشنا شویم و به بررسی آن بپردازیم.
مقدمه‌ای بر روشهای تحقیق
روشهای تحقیق به طور کلی به شیوه‌هایی خاص برای جمع آوری و تحلیل داده اطلاق می‌شود. پروراندن روش تحقیق یک جزء جدا نشدنی از طراحی پژوهش شما است. برای طراحی پژوهش خود نیاز به اتخاذ دو تصمیم مهم است:
- اول، تصمیم گیری در مورد نحوه جمع آوری داده. انتخاب روش تحقیق به نوع داده‌ای که برای پاسخ به سوال تحقیق جمع آوری می‌کنید بستگی دارد. داده‌ها انواع مختلفی دارند:
- کمی یا کیفی: داده‌های شما به شکل کلمات هستند یا اعداد؟
- اولیه یا ثانویه: آیا قرار است خودتان داده دست اول جمع کنید یا از داده‌هایی که قبلا توسط شخص دیگری جمع آوری شده است، استفاده کنید؟
- توصیفی یا تجربی: آیا اندازه و میزان هر چیز را همانطور که هست اندازه گیری می‌کنید یا برای اندازه گیری آن آزمایش خاصی انجام می‌دهید؟
- دوم، تصمیم گیری درباره نحوه تحلیل داده‌ها.
برای داده‌های کمی، می‌توان برای تست کردن وجود یا عدم وجود رابطه بین متغیرها از روشهای تحلیل آماری استفاده کرد.
برای داده‌های کیفی، می‌توانید از روش‌هایی مانند تحلیل موضوعی برای تفسیر الگوها و معانی داده‌ها استفاده کنید.
روشهای جمع آوری داده
داده‌ها اطلاعاتی است که شما با هدف پاسخ دادن به سوال تحقیق خود جمع آوری می‌کنید. نوع داده مورد نیاز شما به اهداف تحقیق شما بستگی دارد.
کمی یا کیفی؟
انتخاب بین این دو روش بستگی به نوع دانش و اطلاعاتی دارد که قرار است حاصل شود.
برای پاسخ به سوالات در مورد ایده‌ها، تجربیات و معانی یا مطالعه چیزی که به صورت عددی قابل توصیف نیست، می‌بایست داده‌ها را به صورت کیفی جمع آوری کرد. اما اگر می‌خواهید درک مکانیکی بیشتری از یک موضوع داشته باشید، یا تحقیقات شما شامل آزمایش فرضیه است، داده‌ها را به صورت کمی جمع آوری کنید.
اولیه یا ثانویه؟
داده‌های اولیه یا دست اول آن‌هایی هستند که به منظور پاسخ دادن به سوال تحقیق خود غالبا از پرسشنامه، مشاهدات یا تجربیات به‌دست می‌آورید. این داده‌ها اصولا برای پاسخ به سوالات تحقیقی که تا به حال پرسیده نشده‌اند جمع آوری می‌شوند. داده‌های ثانویه آن‌هایی هستند که قبلا توسط دیگر پژوهشگران جمع آوری شده‌اند و از آن‌ها برای تجزیه و تحلیل روندهای تاریخی یا شناسایی الگوها را در مقیاس بزرگ استفاده می‌شود.
توصیفی یا تجربی؟
در تحقیقات توصیفی، شما بدون مداخله اطلاعات مربوط به موضوع مطالعه خود را جمع آوری می‌کنید. در این روش اعتبار تحقیق شما به روش نمونه گیری شما بستگی دارد. اما در تحقیقات تجربی، شما به طور سیستماتیک در یک فرآیند مداخله می‌کنید و نتیجه را اندازه گیری می‌کنید. اعتبار پژوهش شما در این روش به نحوه طراحی آزمایش شما بستگی دارد.
روشهای تحلیل داده
روشهای تجزیه و تحلیل داده‌های شما به نوع داده‌ای که جمع آوری می‌کنید و نحوه‌ی آماده سازی آن برای تجزیه و تحلیل بستگی دارد. داده‌ها می‌توانند هم به‌صورت کمی و هم به‌صورت کیفی تحلیل شوند.
تحلیل کیفی داده
برای درک کلمات، ایده‌ها و تجربیات از تحلیل کیفی استفاده می‌شود. داده‌هایی که از طریق نظر سنجی‌های آزاد و مصاحبه، بازبینی کارهای انجام شده، مطالعات موردی و هر منبع دیگری که به جای استفاده از اعداد از متن استفاده می‌کنند، به صورت کیفی تحلیل می‌شوند. این تحلیل تا حد زیادی به قضاوت و نوع نگرش پژوهشگر متکی است.
تحلیل کمی داده
در تجزیه و تحلیل کمی داده‌ها برای درک فراوانی‌ها، میانگین‌ها و همبستگی‌ها (در مطالعات توصیفی) یا روابط علت و معلولی (در آزمایش‌ها) از اعداد و آمار استفاده می‌شود. از آنجایی که داده‌ها به روش آماری معتبر جمع آوری و تجزیه و تحلیل می‌شوند، نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل کمی می‌تواند به راحتی مهر استاندارد بگیرد و در میان محققان به اشتراک گذاشته شود.
چگونه تصمیم بگیرم از چه روشی استفاده کنم؟
چه قصد بررسی انواع روش تحقیق در علوم مهندسی را داشته باشید چه علوم دیگر، روشهای تحقیقاتی که اتخاذ می‌کنید به نوع داده‌ای که برای پاسخ به سوال تحقیق خود نیاز دارید بستگی دارد.
انواع روش تحقیق در علوم مهندسی
با این حساب و با توضیحاتی که داده شد، تصمیم گیری درباره روش تحقیق در علوم مهندسی به نسبت ساده‌تر شد. برای انتخاب روش تحقیق مناسب فاکتورهای بسیاری باید در نظر گرفته شود. برای انتخاب روش تحقیق در علوم مهندسی، با توجه به نفس این رشته، به‌نظر می‌رسد جمع آوری و تحلیل به‌صورت کمی بسیار مورد استفاده باشد.
از طرفی هر دوی تحلیل داده‌های اولیه و ثانویه در علوم مهندسی کاربرد دارد. همچنین بررسی علل رخداد پدیده‌ها در زمینه مهندسی در حقیقت همان تحلیل روابط علت معلولی است که این روزها فراوان در علوم مهندسی مورد استفاده قرر می‌گیرد. پس چه بهتر است که تا قبل از سر و کله زدن با انواع روش تحقیق در علوم مهندسی، اطلاعات اولیه را راجع به آن کسب کنیم.