مقدمه
روش تحقیق در علوم اجتماعی با سایر علوم، تفاوت‌هایی دارد. تحقیق در حوزه علوم اجتماعی به دلیل پیچیدگی‌های خاص خود، روشهای مختلفی را نیاز دارد تا بتواند محقق را به نتایج قابل استناد برساند. در اینجا سعی داریم به معرفی روش تحقیق در علوم اجتماعی بپردازیم و انواع روش تحقیق در علوم اجتماعی را مورد بررسی قرار دهیم.
روش تحقیق در علوم اجتماعی
پدیده‌های اجتماعی مسائلی چند وجهی و چند بعدی محسوب می‌شوند. علوم اجتماعی نیز شامل انواع پدیده‌های اجتماعی موجود در یک جامعه است. تعاملات انسانی و پیچیدگی‌های مربوط به روابط اجتماعی موجب شده است که پدیده‌های اجتماعی و تحقیق در مورد آن‌ها با سایر علوم متمایز شود؛ از این رو برای تحقیق در علوم اجتماعی باید روشهای متفاوتی را به کار گرفت تا بتوان به نتایج قابل اندازه گیری دسترسی پیدا کرد.
روش تحقیق در علوم اجتماعی با انتخاب فرضیه مناسب برای تحقیق آغاز می‌شود. پس از آن، انتخاب ابزار و روش مناسب برای جمع آوری داده و اطلاعات، به کار گرفته شود. در نهایت تحلیل اطلاعات به دست آمده، به روشهای آماری، مضمونی و غیره می‌تواند نتایج قابل اندازه گیری را در اختیار افراد قرار دهد.
انتخاب نوع روش تحقیق با توجه به نوع پدیده اجتماعی صورت می‌گیرد. به دلیل اینکه هر کدوم از پدیده‌های اجتماعی مسائل مختلفی را در بر می‌گیرند که این امر روشهای مختلفی را نیز می‌طلبد. در ادامه، انواع روش تحقیق در علوم اجتماعی را به تفصیل بیان می‌کنیم:
انواع روش تحقیق در علوم اجتماعی
همان طور که قبلا اشاره شد، روش تحقیق در علوم اجتماعی با سایر علوم متفاوت است. در ادامه، انواع روش تحقیق در علوم اجتماعی آورده شده است. محقق می‌تواند از یکی از این روش‌ها و یا ترکیبی از چند روش استفاده کند. معمولا با بهره گیری از چند روش می‌توان به نتایج مستند و معتبرتری دسترسی پیدا کرد. اما این مورد، بسته به نوع موضوع اجتماعی متفاوت است.
- مصاحبه: یکی از ساده‌ترین روش‌ها در روش تحقیق، استفاده از مصاحبه است. مصاحبه کردن علی رغم ساده بودن، جزء روشهای قابل اتکاء است؛ به دلیل اینکه گفتگوی رو در رو با افراد انجام می‌گیرد. در واقع در این روش، فرد با گفتگوی مستقیم با افراد سعی می‌کند نظرات آن‌ها را ثبت نماید. با توجه به نوع پدیده اجتماعی، فرد می‌تواند جامعه آماری خاصی را در نظر بگیرد و صرفا به آن مراجعه کند. این کار باعث می‌شود مصاحبه هدفمندتر پیش برود. با این روند، نتایج حاصل از مصاحبه نیز مفیدتر واقع می‌شود.
- پرسشنامه: استفاده از پرسشنامه نیز یکی دیگر از انواع روش تحقیق در علوم اجتماعی است. در این روش با توجه به موضوع تحقیق، پرسشنامه ایی گردآوری می‌شود. معمولا سوالات آن نیز به صورت چهار گزینه‌ای است. اما با توجه به نوع موضوع، سوالات تشریحی نیز ممکن است ارائه گردد. در طرح سوالات پرسشنامه سعی می‌شود یک ترتیب منطقی در نظر گرفته شود. به طوری که بتواند زمینه ذهنی مناسبی را برای افراد ایجاد نماید. همچنین جمع بندی اطلاعات حاصل از پرسشنامه را آسان‌تر کند.
- مشاهده علمی: با به کارگیری فرضیه‌های مختلف سعی می‌شود زمینه لازم برای مشاهده علمی در حوزه پدیده اجتماعی مورد نظر فراهم شود. پس از آن با مقایسه هر فرضیه و نتایج مشاهدات علمی حاصل از آن، سعی می‌گردد منطقی‌ترین مشاهده علمی به کار گرفته شود.
- آزمایش: در این نوع روش تحقیق در علوم اجتماعی سعی می‌شود با استفاده از آزمایش، شرایط مصنوعی برای بررسی نتایج فراهم گردد. افراد در یک شرایط آزمایشی قرار می‌گیرند تا تاثیر پدیده‌های اجتماعی در آن‌ها مورد سنجش قرار بگیرد. این روش در برخی از حوزه‌ها، کارایی بسیار زیادی دارد.
- زندگی نامه پژوهی: در این روش با استفاده از مطالعه و ارزیابی زندگی نامه، اطلاعات مورد نیاز پژوهشگر استخراج می‌شود. با این روش رشد شخصیتی فرد با محیط اجتماعی پیرامونش به خوبی مورد سنجش قرار می‌گیرد. پدیده‌های اجتماعی مختلف مانند انحرافات اجتماعی و جرم شناسی نیز با این روش می‌تواند به خوبی ریشه یابی شود. از آنجا که جرام همواره در زندگی گذشته فرد ریشه دارند، با بررسی زندگی فرد می‌توان ریشه اصلی وقوع جرم یا انحراف اجتماعی را به دست آورد؛ بنابراین در بررسی این نوع مسائل، کاربرد فراوانی خواهد داشت.
- نظریه موضوع نگر: در روش نظریه موضوع نگر، ابتدا نظراتی در مورد پدیده اجتماعی ایجاد می‌شود. پس از آن فرضیه‌های اولیه در مورد موضوع مورد نظر و نظرات ایجاد می‌گردد. سپس با استفاده از قیاس، نتیجه گیری مناسب انجام می‌شود.
- تحلیل محتوا: در روش تحلیل محتوا ابتدا فرضیه‌هایی که مرتبط با موضوع مورد نظر است، ایجاد می‌شود. سپس با استفاده از این فرضیه ها، ارتباط بین اشیاء، نگرش‌ها و ارزش‌ها بررسی می‌گردد. در نهایت میزان فراوانی هریک از آن‌ها اندازه گیری می‌شود. به عبارت دیگر فرآیند تحلیل محتوا بر روی داده‌ها انجام می‌گیرد.
با توجه به نوع موضوع مورد بررسی، برخی از روشهای تحقیق می‌توانند موثرتر واقع شوند و برخی دیگر کاملا ناکارآمد باشند. بنابراین نوع پدیده اجتماعی می‌تواند نوع خاصی از روش تحقیق را طلب کند. تشخیص این امر بر عهده محقق است. محقق باید با بررسی کلیه عوامل موثر بر یک پدیده اجتماعی، تشخیص دهد که کدام یک از انواع روش تحقیق در علوم اجتماعی نام برده، می‌تواند نتایج قابل اندازه گیری را فراهم آورد.
جمع بندی و نتیجه گیری
در این مقاله دو مبحث روش تحقیق در علوم اجتماعی و انواع روش تحقیق در علوم اجتماعی، مورد بررسی قرار گرفت. با به کارگیری روشهای ذکر شده می‌توانید مطالعات اجتماعی جامع‌تر و کارآمدتری داشته باشید. همچنین تحلیل‌های درست‌تری در حوزه علوم اجتماعی ارائه کنید. توصیه می‌شود در بررسی پدیده‌های اجتماعی از چند روش مختلف استفاده نمایید تا به نتیجه گیری معتبری دست پیدا کنید.