مقدمه
قبل از پرداختن به موضوع روش تحقیق قوم نگاری باید به مفهوم کلی این مبحث و مفهوم تحقیق مردم نگاری اشاره کنیم. مفاهیمی مانند قوم نگاری در جامعه‌شناسی در قرن نوزدهم شکل جدی‌تری به خود گرفتند. محققان با هدف آشنایی با فرهنگ ملل مختلف و شناختن آداب و رسوم هر قوم، رفتارها و شیوه زندگی قومیت‌های مختلف را مورد بررسی و تحقیق قرار دادند. قوم نگاری و تحقیق مردم نگاری در دسته تحقیقات کیفی قرار دارند که با گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده‌ها، مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
روش تحقیق قوم نگاری چیست؟
روش تحقیق مردم نگاری نوعی پژوهش کیفی است. در روش تحقیق کیفی قوم نگاری محقق برای کمک به روند پژوهش خود را درگیر جزئیات زندگی، فرهنگ، آداب و رسوم، شیوه زندگی، رفتار، گفتار و... موضوع مورد مطالعه می‌کند. در واقع در روش تحقیق قوم نگاری، پژوهشگر باید تعامل و ارتباط نزدیکی با مردم داشته باشد.
تحقیق و مطالعه علمی و دقیق مردم در فرهنگ‌های مختلف روش تحقیق قوم نگاری نام دارد. هدف از روش تحقیق مردم نگاری، بررسی موضوعات و رویدادها در میان قومیت‌های مختلف با فرهنگی متفاوت است. قوم نگاری نیاز به حضور محقق در محیط واقعی و تعامل با افراد دارد، تنها در این صورت است که تحقیق مردم نگاری به نتیجه می‌رسد.
در این روش تحقیق کیفی، فرهنگ، آداب و رسوم و شیوه زندگی اقوام مختلف در یک مطالعه میدانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در واقع محقق برای دستیابی به نتیجه مؤثر باید با مردم همراه شده و در زندگی حقیقی آن‌ها در محیطی طبیعی مشارکت داشته باشد.
فاکتورهای مهم در روش تحقیق کیفی قوم نگاری
در روش تحقیق کیفی قوم نگاری، فاکتورهای مهمی وجود دارد که محقق قبل از تحقیق باید نسبت به آن‌ها اطلاعات کافی داشته باشد. یکی از مهمترین عوامل در این روش تحقیق، توجه به ویژگی محیط و بافت شهر یا روستا است.
رفتار و کردار افراد یک قوم ارتباط مستقیم با محیطی دارد که شخص در آن به دنیا آمده و زندگی کرده است. به همین جهت پژوهشگر نیاز به حضور در محیط برای بررسی رفتارهای ناشی از محیط زندگی دارد. در مرحله بعد محقق باید ریشه و علت روان‌شناختی رفتارهای مختلف را بررسی کند. در واقع توصیف و ریشه‌یابی رفتارها به پژوهشگر کمک می‌کند تا به نتیجه مؤثرتری در تحلیل موضوع مورد مطالعه داشته باشد.
توجه به این فاکتورها حضور مشاهده‌گر محقق را نیاز دارد. پژوهشگر با حضور در محیط و بافت فرهنگی و شهری مکان مورد مطالعه، می‌تواند رفتارهای مختلف را بررسی کرده و بر اساس شیوه زندگی، فرهنگ و آداب و رسوم به تجزیه و تحلیل داده‌ها بپردازد.
در نهایت نیز محقق با مشاهده کلی فاکتورهای مختلف در روش تحقیق قوم نگاری، به بررسی موضوع می‌پردازد. عوامل مختلف در روش تحقیق کیفی قوم نگاری به یکدیگر وابسته هستند، تمام عناصر و فاکتورهایی که به موضوع مورد مطالعه مربوط هستند در دیدگاه کل‌گرایی بررسی شده و به کل جامعه تعمیم داده می‌شود.
روش تحقیق
در روش تحقیق مردم نگاری، موارد مهمی وجود دارد که در صورت توجه به آن‌ها محقق به نتیجه مورد نظر خود می‌رسد. در ابتدا باید به روشهای موجود جهت جمع‌آوری داده اشاره کنیم. در روش تحقیق قوم نگاری محقق در محیط حاضر شده و شروع به جمع‌آوری اطلاعات می‌کند. در این مرحله دو روش مشاهده و مصاحبه اهمیت بسیاری دارند.
پژوهشگر در روش تحقیق کیفی قوم نگاری باید تمام مباحث مربوط به موضوع مورد مطالعه را به صورت واضح مشاهده کرده و از آن نتیجه بگیرد. به همین جهت این امر توسط دو روش مشاهده و مصاحبه انجام می‌شود.
مشاهده
در روش مشاهده، محقق با حضور در جامعه، رفتارهای مختلف در سطح شهر یا روستا را مشاهده کرده و از عمل و عکس‌العمل افراد در شرایط مختلف اطلاعاتی مهم به دست می‌آورد. در روش مصاحبه نیز پژوهشگر با مطرح کردن سؤالات مختلف از افکار، فرهنگ و تجربیات مردم مطلع می‌شود.
بر اساس مطالعات و پژوهش‌های انجام شده، محقق با حضور در محیط جنبه‌های مختلفی را باید مورد مشاهده قرار دهد. مکان یا محیط، افرادی که در آن مکان حضور دارند، فعالیت‌های مشترک بین افراد یک جامعه، عمل و عکس‌العمل اعضای جامعه، اتفاق‌ها و رویدادها، زمان، عواطف افراد و... از فاکتورهایی هستند که مشاهده‌گر هنگام مشاهده باید در نظر داشته باشد.
مصاحبه
در روش تحقیق قوم نگاری، مصاحبه باید در شرایطی عادی و صمیمی انجام شود. محقق با حضور در محیط و تعامل با اعضای یک جامعه، بستری مناسب جهت مکالمه با افراد و مصاحبه با آن‌ها فراهم می‌کند. تکیه کردن به اطلاعات حاصل از روش مصاحبه به تنهایی برای رسیدن به نتیجه‌ای مطلوب از موضوع پژوهش، کفایت نمی‌کند. دو روش مشاهده و مصاحبه برای تکمیل تحقیق باید در خطی مستقیم به موازات هم به کار گرفته شوند.
ثبت داده و اطلاعات
محقق بعد از مشاهده، حضور در محیط طبیعی و انجام مصاحبه، اطلاعات به دست آمده را ثبت می‌کند. ثبت اطلاعات نباید به صورتی انجام شود که افراد حسی ناخوشایند از مصاحبه داشته باشند، این احتمال وجود دارد که یادداشت‌برداری در حضور شخص مصاحبه‌شونده، حساسیت بیشتری برای شخص ایجاد کند. به همین جهت بیشتر محققان از ابزارهایی مانند ضبط‌صوت برای ثبت اطلاعات استفاده می‌کنند.
هنگام ثبت اطلاعات، محقق باید نگاهی کلی و جامع به عوامل مختلف داشته باشد. در واقع این کلی‌نگری به نوعی توجه به جزئیات را به همراه دارد. در بررسی فرهنگ و شیوه زندگی اقوام مختلف، جزئیات شواهد و اطلاعات بسیاری را روشن می‌کنند.
در روش تحقیق قوم نگاری، محقق تحت تأثیر مطالعه میدانی قرار دارد و به همین جهت توجه به فرهنگی خاص یا رفتاری منحصربه‌فرد اهمیت پیدا می‌کند. قسمت مهمی از اطلاعات در روش تحقیق مردم نگاری به فرهنگ، آداب و رسوم، رویدادهای خاص، واکنش‌های هیجانی و مواردی از این قبیل مربوط می‌شود.
جمع‌بندی اطلاعات
بعد از به اتمام رسیدن روشهای مصاحبه، مشاهده و ثبت کامل اطلاعات، محقق نیاز به جمع‌بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات دارد. در جمع‌بندی پژوهشگر اهداف خود از تحقیق را کامل می‌کند. در بخش تحلیل داده‌های به دست آمده، بسیاری از مفاهیم مهم، نمادها، افکار، عقاید رایج میان اعضای یک جامعه نمایان می‌شوند.
در مرحله دسته‌بندی اطلاعات جهت سهولت در گزارش‌گیری محقق می‌تواند موضوعات مختلف را کدگذاری کند. این فرایند کمک می‌کند تا مفاهیم پنهان و جا مانده مشخص شده و محقق بهترین نتیجه، معنا و برداشت را از مجموعه فرهنگ، آداب و رسوم، رفتار، گفتار، افکار و عقاید یک جامعه به دست آورد.
گزارش
در نهایت نیز بعد از طی کردن مراحل روش تحقیق، نوبت به تهیه گزارش می‌رسد. ثبت گزارش در روش تحقیق کیفی قوم نگاری، نیازی به زبان و لحنی جدی و رسمی ندارد. در حال حاضر بیشتر گزارش‌های مربوط به روش تحقیق مردم نگاری بر پایه گرایشی غیررسمی انجام می‌شود. تحقیق قوم نگاری باید شبیه به یک داستان از زندگی طبیعی مردم باشد که به شکلی واضح و روشن تمام عوامل مرتبط با فرهنگ، رفتار، گفتار و اندیشه‌های یک قوم را شرح می‌دهد.
نتیجه گیری و جمع بندی
در روش تحقیق کیفی قوم نگاری، عناوین مهمی وجود دارد که محقق بر اساس این داده‌های کلی، موضوع مورد مطالعه را بررسی می‌کند. جمعیت که ممکن است یک شهر یا روستای کوچک باشد، موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی، مشاغل موجود، موقعیت ارتباطی، میزان سواد، تعداد افراد متأهل و مجرد، منبع درآمد ساکنین، زبان و قومیت، هنر، نوع پوشش و... همگی در روش تحقیق قوم نگاری تأثیرگذار هستند.