مقدمه
تحقیق در لغت به معنای تحلیل، کندوکاو و پژوهش است. در علوم امروزی تحقیق بر اساس روشهای خاصی انجام می‌پذیرد و روش تحقیق به عنوان یکی از کاربردی‌ترین دانش‌ها در یادگیری پژوهش به شمار می‌رود. مسئله متغیرها در روش تحقیق، یکی از مهمترین مباحث در این باره است که همواره در مورد آن صحبت می‌شود. پاسخ به این سوال که متغیر چیست و انواع آن در پژوهش کدامند مسئله‌ای است که همواره باید در روش تحقیق مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله قصد داریم ضمن معرفی مفهوم متغیر، در رابطه با انواع متغیرها در روش تحقیق و همچنین بررسی روابط بین متغیرها در روش تحقیق مباحثی را عنوان کنیم.
متغیر چیست؟
پیش از هر چیز لازم است تا در رابطه با مفهوم متغیر بیشتر صحبت کنیم. در واقع به هر مفهومی که بتواند دو یا چند ارزش را به خود اختصاص دهد، متغیر گفته می‌شود. مفهوم متغیرها در روش تحقیق به عنوان یکی از ضروری‌ترین مسائل شناخته می‌شود. چرا که ما در هر تحقیق با تعدد متغیرها روبه رو هستیم و آشنایی با مفهوم آنها و همچنین نحوه ایجاد ارتباط بین متغیرها در روش تحقیق می‌تواند در روند حل مسئله کمک کند. در حقیقت آنچه که در مورد متغیرها اهمیت دارد، قابلیت مشاهده و اندازه گیری آنها است. این مسئله به خصوص در مورد تحقیق‌هایی با ماهیت کیفی بسیار حائز اهمیت است.
بر اساس آنچه که عنوان شد، شناخت و نحوه کاربرد انواع متغیرها در تحقیق و پژوهش‌های دانشگاهی و تحصیلات تکمیلی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به علت اهمیت این موضوع، امروزه برای سهولت در استفاده از متغیرها، آنها را در دسته‌های مختلفی طبقه بندی می‌کنند.
شناخت هر یک از این طبقه بندی‌ها می‌تواند به پژوهشگر در ادامه مسیر پژوهش کمک کند. به همین علت در قسمت‌های بعد به معرفی انواع متغیرها در روش تحقیق با ذکر مثال برای درک بهتر موضوع خواهیم پرداخت.
انواع متغیرها در روش تحقیق با ذکر مثال
همان طور که عنوان کردیم، متغیرها در روش تحقیق به صورت‌های مختلفی شناخته می‌شوند. در روش تحقیق با انواع متنوعی از این متغیرها سروکار داریم که شناخت آنها می‌تواند مسائل موجود در این زمینه را حل کند. به طور کلی می‌توان متغیرها را در سه دسته کلی تقسیم بندی کرد:
- متغیر مستقل
متغیر مستقل در حقیقت نوعی از متغیرهاست که محقق می‌تواند روی آن دستکاری داشته باشد و یا به نحوی آن را کنترل کند. به عنوان مثال، در آزمایشی که تأثیرات مطالعه بر روی نمرات آزمون را بررسی می‌کند، مطالعه، متغیر مستقل است. در این مثال محققان در حال تلاش برای تعیین این مسئله هستند که آیا تغییرات در متغیر مستقل یعنی مطالعه، منجر به تغییرات قابل توجهی در متغیر وابسته یعنی نتایج آزمون می‌شود یا خیر. پس می‌توان مطالعه را به عنوان یک متغیر مستقل در این مثال در نظر گرفت که محقق به صورت مستقیم بر روی آن کنترل دارد.
شناسایی متغیر مستقل در پژوهش: یکی از معضلاتی که برای پژوهشگران وجود دارد، شناسایی متغیرهای مستقل در پژوهش است. برای رفع این مشکل بهتر است محقق این سوال‌ها را در ذهن خود مطرح کرده و با پاسخ به آنها بتواند متغیرهای مستقل را به راحتی شناسایی کند.
- آیا متغیر از سوی پژوهشگر دستکاری می‌شود؟
- متغیر چگونه بر سایر متغیرها اثر می‌گذارد؟
- آیا متغیر چیزی است که قابل تغییر نیست و به متغیرهای دیگر آزمایش وابسته نیست؟
با پاسخ دادن به این سوالات، پژوهشگر می‌تواند نوع متغیرها در روش تحقیق از نظر مستقل بودن را تشخیص دهد.
- متغیر وابسته
متغیر وابسته متغیری است که در یک آزمایش اندازه گیری یا آزمایش می‌شود. به عنوان مثال، در مطالعه‌ای که بر روی نحوه تأثیرگذاری تدریس خصوصی در نمرات آزمون انجام شده است، متغیر وابسته، نمرات آزمون شرکت کنندگان خواهد بود؛ زیرا نمره همان چیزی است که اندازه گیری می‌شود.
شناسایی متغیر وابسته در پژوهش: آزمایشات و تحقیقاتی که توسط پژوهشگر انجام می‌شوند، ممکن است از ساده تا کاملاً پیچیده باشد، بنابراین گاهی اوقات یادگیری نحوه شناسایی متغیرهای مستقل و وابسته ممکن است کمی گیج کننده باشد. اما برای سهولت در شناسایی این متغیر نیز می‌توان سوالاتی را طرح کرد و با بررسی روابط بین متغیرها در روش تحقیق نوع متغیر را شناسایی نمود.
- پژوهشگر کدام متغیر را اندازه گیری می‌کند؟ به طور مثال در آزمایشی که به بررسی تأثیر خواب بر عملکرد آزمون می‌پردازد، متغیر وابسته عملکرد را آزمایش می‌کند زیرا این یک اندازه گیری از رفتار شرکت کنندگان است.
- آزمایشگر کدام متغیر را دستکاری می‌کند؟
- متغیر کنترل
متغیر کنترل در واقع متغیری است که در یک مطالعه تحقیقاتی ثابت یا محدود نگه داشته شود. در حقیقت متغیر کنترل یک متغیر است که به طور خاص مورد توجه اهداف مطالعه نیست، اما کنترل می‌شود زیرا می‌تواند نتایج مطالعه را تحت تأثیر قرار دهد. متغیرها ممکن است مستقیماً با ثابت نگه داشته شدن در طول یک مطالعه کنترل شوند (به عنوان مثال، با کنترل دمای اتاق در یک آزمایش) یا ممکن است به طور غیر مستقیم از طریق روش‌هایی مانند تصادفی سازی یا کنترل آماری کنترل شوند (به عنوان مثال، برای در نظر گرفتن ویژگی‌های شرکت کننده مانند سن در آمار) .
متغیرهای کنترل از این لحاظ اهمیت دارند که با محدود کردن تأثیر متغیرهای مخدوش کننده و سایر متغیرهای خارجی، اعتبار داخلی مطالعه را افزایش می‌دهند. این امر به شما کمک می‌کند تا بین متغیرهای مورد نظر خود، رابطه همبستگی ایجاد کنید.
سایر متغیرها در روش تحقیق
علاوه بر متغیرهای معرفی شده در روش تحقیق، متغیرهای دیگری نیز وجود دارند. این متغیرها عبارتند از:
- متغیر میانجی یا تعدیل کننده
- متغیر مداخله‌گر
- متغیر بیرونی
- متغیر اسمی
- متغیر ترتیبی
بسته به نوع آزمایش می‌توان به بررسی روابط بین متغیرها در روش تحقیق پرداخت.
جمع بندی و نتیجه گیری
شناخت اولیه متغیرها در روش تحقیق یکی از مهمترین ملزومات در شروع تحقیق است. این که بتوان متغیرها را به درستی شناسایی کرد و همچنین آنها را به خوبی تحلیل نمود، گام مهمی در پیشبرد تحقیق به حساب می‌آید. در این متن سعی بر این بود تا شناخت اولیه در رابطه با انواع اصلی متغیرها حاصل شود.