آگاهی از قوانین و مسائل حوزه روش تحقیق، یکی از مهمترین پیش‌فرض‌هایی است که در شروع پژوهش باید به آن اشراف داشت. عدم درک صحیح از موضوع و مسئله تحقیق و همچنین عدم شناخت کافی از نظریه‌ها و ابزارهای لازم برای حل مسئله می‌تواند روند تحقیق را با اشکال روبه‌رو کند. یکی از مراحل اساسی در علم روش تحقیق، الگوی نظری یا چارچوب نظری است. در این باره باید عنوان کرد که الگوی نظری بر مبنای یک پدیده خاص اقدام به بررسی نظریه می‌کند و از این حیث می‌تواند به عنوان یکی از کاربردی‌ترین الگوها در روش تحقیق شناخته شود. با توجه به اهمیت این موضوع در این عنوان قصد داریم تا با ارائه مطالب مفید به سوال «الگوی نظری در روش تحقیق چیست و چه کاربردی دارد؟ » پاسخ دهیم؛ برای گرفتن پاسخ سوالات خود در این حوزه، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
الگوی نظری در روش تحقیق چیست؟
پیش از هر چیز لازم است تا به توضیح چیستی الگوی نظری بپردازیم. الگوی نظری یا چارچوب نظری که در اصطلاح انگلیسی به آن Theoretical framework گفته می‌شود، در واقع مفاهیم کلیدی را تحقیق شما تعیین می‌کند، روابط بین آن‌ها را پیشنهاد می‌دهد و نظریه‌های مربوطه را بر اساس مرور پژوهش‌های پیشین مورد بحث قرار می‌دهد. یک چارچوب نظری قوی به تحقیق جهت می‌دهد و به شما اجازه می‌دهد تا یافته‌های خود را به طور قانع کننده تفسیر، توضیح و تعمیم دهید.
در حقیقت می‌توان اینگونه عنوان کرد که چارچوب نظری به روابط بین متغیرهایی مثل متغیر مستقل، وابسته و مداخله‌گر می‌پردازد. به همین جهت است که با ایجاد یک الگوی نظری قوی می‌توان به ایجاد ساختار فرضیه‌های قوی و درک بهتر مسئله تحقیق کمک کرد. بیان مشکل یا مسئله تحقیق، سوالات تحقیق و مرور منابع پیشین پایه‌ای برای تهیه یک چارچوب نظری قوی خواهد بود. با توجه به این توضیحات تا حدودی درک کردید که الگوی نظری در روش تحقیق چیست. در قسمت بعد به هدف اصلی از ایجاد الگوی نظری خواهیم پرداخت.
هدف از ایجاد چارچوب نظری در روش تحقیق
توصیه می‌شود که هر محقق قبل از شروع تحقیقات خود، تئوری‌ها و مدل‌هایی را که سایر محققان قبلاً توسعه داده‌نداند‌اند، کشف کند. در واقع هدف از چارچوب نظری، ارائه و توضیح این اطلاعات است. ممکن است نظریه‌های مختلفی در مورد موضوع شما وجود داشته باشد، بنابراین چارچوب نظری شامل ارزیابی، مقایسه و انتخاب مناسب‌ترین آن‌ها نیز هست.
با ایجاد یک چارچوب و قالب قوی برای تحقیقات خود در یک زمینه مشخص، در حقیقت خواننده را از مفروضاتی که رویکرد شما نشان می‌دهد، آگاه می‌کنید و به نوعی دلیل انتخاب خود را برای خواننده روشن خواهید کرد. بدین ترتیب شما می‌توانید نتایج تحقیق خود را بهتر تفسیر و توجیه کنید و کلیات وسیع‌تری را در اختیار مخاطب قرار دهید.
با ایجاد یک الگوی نظری قوی در حقیقت اجازه نمی‌دهید حسن تصادفاتی که ممکن است توسط پدیده ایجاد شود، شما را فریب دهد؛ همچنین این کار شما را به سمت انتخاب بهترین چارچوب هدایت می‌کند. بدین ترتیب شما می‌توانید بهترین ارتباط را بین متغیرهای موجود در تحقیق برقرار نمایید و در نهایت به بهترین نتیجه در این زمینه دست پیدا کنید. پس به نوعی درک کردید که هدف از ایجاد الگوی نظری در روش تحقیق چیست.
چگونه یک چارچوب نظری قوی بسازیم؟
پس از آن که با اهمیت و هدف چارچوب نظری آشنا شدیم، وقت آن رسیده است تا در مورد نحوه ایجاد یک الگوی نظری قوی توضیحاتی ارائه کنیم. تا افرادی که برای اولین بار قصد ایجاد این چارچوب را دارند بتوانند از آن استفاده کنند و یا اشکالات خود را برطرف نمایند. در ادامه به صورت گام به گام روش ایجاد این الگو را تشریح می‌کنیم:
- تعیین مفاهیم کلیدی: برای ساخت یک چارچوب نظری قوی لازم است تا در ابتدا مفاهیم کلیدی خود را تعیین کنیم. در واقع اولین قدم این است که اصطلاحات کلیدی را از بیانیه مشکل و سوالات تحقیق خود انتخاب کنید. مفاهیم اغلب دارای تعاریف متعددی هستند، اما در چارچوب نظری منظور از این موضوع، تعریف واضح منظور شما از هر اصطلاح است. در این قدم باید به روشنی به بیان مشکل، هدف خود از انجام تحقیق و ایجاد مسئله تحقیق بپردازید.
- ارزیابی نظریه‌های مرتبط: با انجام یک مطالعه جامع از منابع پیشین، می‌توانید تعیین کنید که چگونه سایر محققان ارتباطات بین این مفاهیم کلیدی را تعریف و ترسیم کرده‌اند. هنگام نوشتن چارچوب نظری، هدف مقایسه و ارزیابی انتقادی رویکردهایی را که نویسندگان مختلف پیشنهاد کرده‌اند، داشته باشید. حتماً مهمترین نظریه‌های مربوط به مفاهیم کلیدی خود را ذکر کنید و یا اگر نظریه یا مدلی وجود دارد که نمی‌خواهید در تحقیقات خود به کار ببرید، توضیح دهید که چرا برای اهداف شما مناسب نیست.
- شرح نحوه استفاده از این ایده‌ها: جدا از بحث در مورد نظریات دیگران، چارچوب نظری باید نشان دهد که پروژه شما چگونه از این ایده‌ها استفاده می‌کند. همچنین می‌توانید از چارچوب نظری برای توسعه فرضیه‌ها برای تحقیقات خود استفاده کنید.
با پیروی از این سه گام می‌توانید به تحقیقات خود جهت بدهید. البته، می‌توانید مفاهیم را دقیق‌تر تجزیه و تحلیل کنید و تعاریف اضافی را با یکدیگر مقایسه کنید. همچنین می‌توانید نظریه‌ها و ایده‌های نویسندگان را با جزئیات بیشتری مورد بحث قرار دهید و چندین مدل را برای نشان دادن مفاهیم مختلف ارائه دهید. در این قسمت به سوال نحوه استفاده از الگوی نظری در روش تحقیق چیست پاسخ دادیم.
جمع بندی و نتیجه گیری
با وجود این که اهمیت ایجاد یک الگوی نظری در روش تحقیق بر کسی پوشیده نیست، اما هنوز عده‌ای گمان می‌کنند که می‌توانند بدون ایجاد یک چارچوب صحیح، تحقیق خود را انجام دهند. اما باید عنوان کرد که اگرچه ایجاد یک چارچوب ممکن است در ابتدا زمان‌بر باشد، اما در حالت کلی موجب درک بهتر مسئله و کمک به پیشبرد سریع‌تر آن خواهد شد. ایجاد یک نظریه به ما کمک می‌کند تا بتوانیم محیط خود را بهتر درک کنیم و به این ترتیب به صورت قالب‌بندی شده، به ادامه کار خود در این حیطه بپردازیم.