اصولا پایان نامه‌ها به عنوان یکی از مهمترین بخش‌ها و مراحل در تحصیلات تکمیلی کارشناسی ارشد و دکترا به حساب می‌آیند. به حدی که دانشجویانی که به صورت پروژه محور این مقاطع تحصیلی را به پایان می‌رسانند، معمولاً مدرک تحصیلی آن‌ها از اهمیت و ارزش بالاتری برخوردار است. در این مقاله قصد داریم به انواع روشهای تحقیق در پایان نامه بپردازیم و تعریف روش تحقیق در پایان نامه را به صورت صحیح برای شما بیان کنیم. این مقاله برای افرادی است که در حال حاضر با نوشتن پایان نامه انتخاب موضوع و روش آن در چالش هستند یا می‌خواهند اطلاعاتی کلی در خصوص این روش‌ها به دست بیاورند.
تعریف روش تحقیق در پایان نامه
پایان نامه‌ها از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که معمولاً این بخش‌ها به شش فصل اصلی خلاصه می‌شود. فصل دوم از پایان نامه عموما به این موضوع اختصاص دارد که محقق و دانشجو از چه روش‌هایی در تهیه و جمع آوری اطلاعات پایان نامه خود استفاده کرده است؛ به این منظور که در این بخش باید روش‌ها و راه‌های رسیدن به نتیجه در این پایان نامه و تحقیق به صورت کامل بررسی شده و نگارش شده باشد. در نهایت مجموع این روش‌ها به عنوان روش تحقیق در پایان نامه شناخته می‌شوند که در ادامه به انواع آن‌ها خواهیم پرداخت.
انواع اصلی تحقیقات در پایان نامه ها
در صورتی که بخواهیم روشهای اصلی که پایان نامه‌ها از آن‌ها برای تحقیق استفاده می‌شود را بررسی کنیم، به دو دسته «تحقیقات کمی» و «تحقیقات کیفی» خواهیم رسید. تحقیقات کیفی بر پایه مصاحبه‌ها و پرسش‌های باز یا بسته، گروه‌هایی هستند که برای مثال رفتار فرهنگی، رفتارهای اعتقادی، سیاسی یا احساسی آن‌ها و... استفاده می‌شود که با اعداد و ارقام نمی‌توان آن‌ها را بررسی کرد.
نوع دوم مطالعات که به عنوان تحقیقات کمی شناخته می‌شود، به جمع آوری دقیق اطلاعات با استفاده از آمار و ریاضیات نیاز دارد. مطالعات کمی‌بر اساس آزمایش‌ها، روایط بین متغیرها، معادلات، تجزیه و تحلیلات آماری و غیره هستند.
انواع روش روشهای تحقیق در پایان نامه
انواع روش تحقیق در پایان نامه‌ها به سه گروه روش تحقیق بنیادی، کاربردی و اقدام پژوهی، تقسیم می‌شوند. در ادامه قصد داریم هر یک از این روش‌ها را به صورت گسترده‌تر توضیح دهیم.
روش تحقیق بنیادی
یکی از مهمترین انواع روشهای تحقیق در پایان نامه‌ها، تحقیقات بنیادی هستند که به آن‌ها تحقیقات محض نیز گفته می‌شود. این نوع تحقیق مستقیماً روی یک موضوع خاص متمرکز نیست و در واقع این مقاله‌ها یا پایان نامه‌ها مسئله علمی مشخصی را مطرح می‌کنند که به یک موضوع خاص محدود نمی‌شود. این نوع تحقیق دانش و علم به واسطه تحقیق را بالا می‌برند و دانشمندان دیگر نیز می‌توانند از این تحقیقات بهره‌مند شوند.
روش تحقیق بنیادی به دسته‌های مختلفی از تحقیقات تقسیم می‌شود که شامل تحقیقات بنیادی تجربی و تحقیقات بنیادی نظری خواهد بود. در تحقیقات بنیادی تجربی، داده‌های آزمایشی مصاحبه‌ها و پرسشنامه‌ها جمع آوری می‌شود و بر اساس آن‌ها و با به‌کارگیری علم آمار، نتایج به‌دست می‌آیند. تحقیقات بنیادی نظری نیز به مواردی گفته می‌شود که در آن‌ها تحقیقات بر اساس استدلال‌های ذهنی در کنار دریافتی‌ها از طریق مطالعات و تجزیه و تحلیل داده‌ها بررسی شده و نتایج اعلام می‌شوند.
روش تحقیق کاربردی
در تحقیقات کاربردی برخلاف تحقیقات بنیادی، کاملا روی یک یا چند مسئله خاص تمرکز کرده و بر آن به صورت کاملا علمی تحقیق می‌کنند. تحقیق‌های کاربردی به عنوان نوعی روش برای یافتن راه حل‌هایی برای مشکلات و مسائل شناخته نشده به حساب می‌آید. نکته مهم در مورد تحقیقات کاربردی این است که این تحقیقات بر پایه تحقیقات بنیادی انجام می‌شوند.
تحقیقات کاربردی ویژگی‌هایی دارند که این ویژگی‌ها باعث محبوب شدن آن‌ها می‌شود. مهمترین ویژگی این نوع از انواع روشهای تحقیق در پایان نامه‌ها، این است که روند تحقیقات، زمان‌بر نیستند. همچنین نتیجه چنین تحقیقاتی می‌تواند درآمدزایی مناسبی داشته باشند. نکته دیگر در مورد ویژگی‌های این تحقیق این است که بیشتر مختص سازمان‌های خصوصی است و برخی اوقات به عنوان روش تحقیق در پایان نامه‌ها نیز از آن استفاده می‌شود.
روش اقدام پژوهی
همان طور که از نام این نوع روش تحقیق پیداست، در آن پژوهشگر به دنبال یافتن راه حلی مناسب برای یک موضوع خاص، تحقیقات خود را آغاز کرده و نتیجه را با استفاده از متغیرها و تمام افرادی که در تحقیق شرکت کرده‌اند، به دست می‌آورد. در واقع تحقیقات اقدام پژوهی، تحقیقاتی میدانی برای یافتن راه حل مناسب هستند.
انواع روشهای جمع آوری اطلاعات
در قسمت قبل در مورد روشهای تحقیق که به طور معمول استفاده می‌شود صحبت کردیم. باید بدانید که روش جمع‌آوری اطلاعات در انواع پایان نامه‌ها متفاوت خواهد بود. در ادامه این روش‌ها را در دسته بندی‌های مختص به خود، به شما معرفی خواهیم کرد.
روش تحقیق توصیفی برای جمع آوری اطلاعات
تحقیق توصیفی اولین نوع تحقیق در این روش است که قصد معرفی آن را داریم و همانطور که از نامش پیداست، بیشتر به توصیف داده‌ها و نتایج می‌پردازد. انواع روشهای تحقیق توصیفی عبارتند از:
- تحقیق پیمایشی
- تحقیق اقدام پژوهشی
- تحقیق همبستگی
- تحقیق علی پس از وقوع
روش تحقیق آزمایشی برای جمع آوری داده ها
یکی از انواع روشهای تحقیق در پایان نامه‌ها، روش آزمایشی است. تحقیقات آزمایشی انواع مختلفی دارند که برای معرفی آن‌ها می‌توانیم به روش آزمایشی طبیعی، میدانی و آزمایشگاهی اشاره کنیم:
- روش تحقیق آزمایشگاهی، این روش شامل تحقیقاتی است که در محیط‌های بسته آزمایشگاهی و کاملا کنترل شده انجام شود.
- روش تحقیق میدانی: تحقیقات میدانی یکی از روشهای تحقیق در پایان نامه‌ها است که در محیط بیرونی و اصولا در جامعه آماری بالایی انجام می‌پذیرد. مشکل این نوع روش این است که محقق ممکن است در کنترل برخی از متغیرها، توانایی بالایی نداشته باشد.
- روش تحقیق طبیعی: این نوع روش معمولا به تحقیقات پس از وقوع شناخته می‌شود؛ چراکه این تحقیقات معمولا پس از انواع اتفاقات طبیعی مثل سیل و زلزله انجام می‌شوند و در طی آن‌ها، تلفات ناشی از حادثه بررسی می‌گردد.
جمع بندی و نتیجه گیری
روشهای تحقیق استفاده شده در پایان نامه‌ها، مهمترین و اصلی‌ترین مسئله‌ای است که برای آماده کردن پایان نامه‌ای بدون مشکل باید به درستی انتخاب شده و با متغیرها، فرمول‌ها و روشهای مختص خود ترکیب شود. چنانچه می‌دانید، اهمیت پایان نامه تحصیلات تکمیلی در یافتن جایگاه شغلی، بسیار ارزشمند است و به همین دلیل شما باید قبل از اقدام برای نوشتن پایان نامه یا حتی انتخاب موضوع آن، روشهای تحقیقی که می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید را بررسی کرده و بهترین نوع را انتخاب کنید.
در این مطالعه سعی کردیم تعریف روش تحقیق در پایان نامه را به همراه انواع روش تحقیق در پایان نامه به شما معرفی کنیم؛ اما باید بدانید که شما برای انتخاب روش تحقیق خود با تعداد بی شماری از روشهای دیگر که در این مقاله فرصت ذکر آن‌ها وجود نداشت، روبرو خواهید شد.