مقدمه
اگر دانشجوی مقاطع ارشد و دکتری هستید و یا کارمند اداری هستید که از طرح‌های پژوهشی استقبال می‌کنید، قطعا با واژه پروپوزال و دردسرهای تعیین روش تحقیق در پروپوزال مواجه شده‌اید. واژه‌ای که فرهنگستان ادب فارسی، «پیشنهاد پژوهشی» را معادل آن قرار داده است و معمولا زمانی کاربرد دارد که شما قصد انجام تحقیقات مبسوطی درباره یک موضوع را دارید؛ اما پیش از هر چیز، باید طرح کلی و شاکله اصلی شیوه تحقیقات خود را به اساتید و یا مدیر بالا دستی اعلام کنید. شما در قالب پروپوزال، آنچه در ذهن دارید و می‌خواهید عملی نمایید را مختصرا بیان می‌کنید و سپس تحقیقات گسترده خود را بر اساس چارچوبی که مشخص و اعلام کرده‌اید، انجام می‌دهید. روش انجام تحقیق در پروپوزال، مهم‌ترین بخشی است که باید به آن بیندیشید و ارکان آن را تعیین کنید.
اهمیت مشخص کردن روش تحقیق در پروپوزال
همان‌طور که گفته شد، پروپوزال، مقدمه‌ای برای یک پژوهش گسترده است. شما در پایان نامه یا طرح پژوهشی خود، فصلی به نام روش تحقیق خواهید داشت که طی آن بیان می‌کنید اطلاعات خود را چگونه به‌دست آورده‌اید، چگونه اطلاعات خود را طبقه‌بندی کرده‌اید و نتیجه‌ای که از داده‌های شما حاصل شده است، چقدر اعتبار دارد.
تعیین روش تحقیق در پروپوزال بسیار مهم است، زیرا باید تمامی اصول پژوهش اصلی را بر همان مبنا انجام دهید و چنانچه در اواسط مسیر متوجه شوید که روش مورد نظر، نتیجه‌ای متقن و علمی نمی‌دهد، نمی‌توانید اقدام به تغییر روش تحقیق نمایید، مگر اینکه پروپوزال جدیدی تدوین کنید و روش انجام تحقیق در پروپوزال را به‌روزرسانی نمایید.
ازاین‌رو، مهم‌تر از نوشتن پژوهش، تفکر اولیه و سازماندهی فکری است. جمع‌آوری فکت‌ها، بیان فرضیه‌ها و ذکر منابع، اگر بدون چارچوب تفکری باشد و روش تحقیق درباره آن‌ها مشخص نباشد، هیچ ارزش علمی و کاربردی نخواهد داشت.
نحوه نوشتن روش تحقیق در پروپوزال
در ادامه به نحوه نوشتن روش تحقیق در پروپوزال، می‌پردازیم:
- روش شناسی خود را مشخص کنید
روش شناسی را با روشهای تحقیق، اشتباه نگیرید. روشهای تحقیق شامل راه‌هایی است که به شما برای کسب اطلاعات و شواهد کمک می‌کند. اما روش شناسی، نظریات بنیادینی است که بر اساس آن چارچوب تحقیق شکل می‌گیرد. یعنی شما بر اساس آن اصول و ایده‌ها یک مطالعه تحقیقاتی را انجام می‌دهید. با در نظر گرفتن روش شناسی یا متودولوژی به عنوان نخستین مرحله از روش انجام تحقیق در پروپوزال، شما باید به این سوالات پاسخ دهید که:
- من در این مطالعه علمی به داده‌های کمی احتیاج دارم یا کیفی؟
- داده‌ها را بر اساس تجربی به‌دست خواهم آورد یا توصیفی؟
- و آیا خودم می‌توانم داده‌ها را جمع‌آوری کنم و یا از داده‌های افراد دیگر استفاده خواهم کرد؟!
در نهایت باید بررسی کنید آیا روش شناسی مورد نظر شما از نظر علمی استاندارد هست یا خیر.
- روشهای جمع آوری داده را بیان کنید
دومین مرحله از روش انجام تحقیق در پروپوزال، بیان روشهای جمع‌آوری داده است. شما متودولوژی خود را انتخاب کرده‌اید و اکنون باید جزئیات آن را مشخص کنید.
داده‌ها غالبا از سه روش قابل حصول هستند:
- روش کمی
در روش کمی با اعدادی سر و کار دارید که باید بگویید چگونه آن‌ها را اندازه‌گیری کرده‌اید. در این مرحله از روش تحقیق در پروپوزال، می‌توانید بیان کنید که با استفاده از نظر سنجی‌ها، آزمایش‌ها و داده‌های بایگانی شده توسط محققان پیشین، می‌خواهید مسئله مورد نظر را بررسی کنید.
- روش کیفی
در روش کیفی باید توضیح دهید که چرا این منابع از نظر شما برای این تحقیق مناسب هستند یا اگر می‌خواهید اقدام به پخش پرسشنامه و بررسی پاسخ‌ها کنید، در این مرحله از روش انجام تحقیق در پروپوزال، باید شرح دهید که افراد مصاحبه شونده را چگونه انتخاب کردید.
- روش ترکیبی
در روش تحقیق ترکیبی، تلاش می‌شود تا اعداد و ارقام در کنار توصیف و توضیح، به بیان موشکافانه یک مسئله بپردازند. در این روش اعداد در کنار مفاهیم می‌توانند به روشن‌تر شدن یک قضیه کمک کنند و موجب غنای تحقیق شوند. در این روش به سوالات گسترده‌ای پاسخ داده می‌شود و شواهد محکم‌تر و بیشتری برای نتیجه‌گیری به‌دست می‌آید.
- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری را مشخص کنید
در این مرحله از روش انجام تحقیق در پروپوزال، باید مشخص کنید که وقتی به کمک روشهای متعدد، اطلاعات و داده‌ها را به‌دست آوردید، قرار است چگونه آن‌ها را تجزیه و تحلیل کنید. به‌عنوان مثال می‌توانید این‌گونه مطرح کنید که من قصد دارم، بررسی‌های خود را در قالب نمودارها بیان کنم؛ این یک روش کمی‌برای تجزیه و تحلیل داده‌هاست. و یا می‌توانید در قالب جملات صریح و شفاف، بررسی‌های خود را شرح دهید، در این صورت روش تحلیل شما، کیفی خواهد بود.
- متودولوژی خود را توجیه کنید
در آخرین مرحله از روش تحقیق در پروپوزال، باید اثبات کنید که روشی که برای چارچوب مبنایی تحقیق خود انتخاب کرده‌اید، استانداردترین رویکرد است. شما باید توجیه کنید که شیوه دریافت داده‌ها و تجزیه و تحلیل آن‌ها بهترین گزینه است و تلاش کنید تا خوانندگان پیشنهاد پژوهشی خود را اقناع کنید که روشهای دیگر نمی‌توانند نتایج قابل اعتماد بدهند. درواقع می‌توانید انواع رویکردهایی که می‌توانید در پژوهش پیش رو استفاده کنید را بیان نمایید و به نقاط قوت و ضعف هر کدام بپردازید، اما در نهایت از روش شناسی مورد نظر خود حمایت کنید.
نتیجه گیری و جمع بندی
تفکر اصولی روی روش انجام تحقیق در پروپوزال، سیر انجام پژوهش را تسهیل و تسریع می‌کند، به‌طوری‌که دقیقا می‌دانید قرار است بر اساس چه اصولی، پایه‌های تفکری پژوهش را بیان نمایید، داده‌ها را چگونه به‌دست آورید و از چه طریقی تجزیه و تحلیل کنید تا به نتیجه برسید. در نوشتن پروپوزال، زیاده‌گویی نکنید و مطالب را به‌اندازه و علمی بیان کنید. حتی می‌توانید گریزی به منابع بزنید و با استناد به‌آن‌ها، روش انجام تحقیق در پروپوزال خود را توجیه نمایید.
اگر رویکردی که بر مبنای آن قصد انجام پژوهش دارید، مسبوق به سابقه باشد، احتمالا پذیرش آن برای اساتید، مدیران و مخاطبان شما راحت خواهد بود؛ اما اگر قصد دارید متودولوژی جدیدی را برگزینید، باید دلایل کافی برای کنار زدن رویکرد‌های روش‌شناسانه مرسوم داشته باشید. بنابراین هرچقدر در مرحله تعیین روش تحقیق در پروپوزال، بیشتر وقت بگذارید و جدی‌تر مطالعه کنید، بر غنای پژوهش پیش رو می‌افزایید و حصول نتیجه را آسان‌تر می‌کنید.