درد در ناحیه ستون فقرات، امروزه به امری شایع بدل شده است و البته فارغ از مسائل ژنتیکی در بیشتر موارد، اغلب این سبک زندگی و یا بروز حوادث غیرمترقبه است که عامل اصلی پدیدار شدن مشکلات عدیده منجر به آزردگی ستون فقرات میباشد.
یکی از مشکلاتی که به سبب این عوامل برای ستون فقرات پیش می‌آید سرخوردگی مهره‌های کمر و گردن می باشد. سرخوردگی مهره، شرایطی است که در آن یک مهره از ستون مهرهها به سمت جلو و روی مهره زیری خود سر می‌خورد.
سرخوردگی مهره اغلب در قسمت پایینی ستون فقرات رخ می‌دهد و به سبب فشاری که بر سیستم اعصاب مرکزی و نخاع تحمیل میکند اغلب همراه با مشکلاتی نظیر بی‌حسی یا ضعف در یک یا هر دو پا می‌شود. در موارد نادر، سرخوردگی مهرهها منجر به از دست دادن کنترل بر مثانه و روده می‌شود و بی‌اختیاری ادرار و مدفوع را به همراه دارد که در چنین حالتی مراجعه به پزشک متخصص ستون فقرات و درمان اورژانسی در دستور کار قرار دارد.
علائم سرخوردگی مهرهها
علائم سرخوردگی مهرهها شامل موارد زیر است:
- درد کمر یا باسن
- دردی که از قسمت پایینی کمر شروع می‌شود و از این ناحیه به داخل یک یا هر دو پا کشیده می‌شود
- بی حسی یا ضعف در یک یا هر دو پا
- راه رفتن دشوار
- پا درد، کمر درد و درد باسن که با خم شدن یا چرخیدن، بدتر می‌شود
- از دست دادن کنترل مثانه و روده، در موارد نادر
برخی اوقات وقتی که یک مهره از جای خود سر می‌خورد یا جابه‌جا می‌شود، ممکن است به طور کلی و یا تا سال‌ها علائمی نداشته باشد بنابراین ممکن است تنها درد در ناحیه کمر یا باسن احساس شود. ممکن است عضلات پا دچار گرفتگی شده و ضعیف شوند و یا حتی ممکن است فرد مبتلا دچار لنگیدن در هنگام راه رفتن شود. در مقاله « متخصص ستون فقرات : در چه صورت باید به دکتر ستون فقرات مراجعه کرد» که در سایت https://drpourghasemian.ir آمده است، راهنمایی جامعی در مورد تشخیص زمان مراجعه به پزشک آمده است که با توجه به علائم سرخوردگی مهره، مطالعه آن مفید خواهد بود.
روش طبقه‌بندی سرخوردگی مهرهها
طیف علائم سرخوردگی مهرهها بسیار گوناگون و متنوع است بنابراین پزشکان سیستم‌های طبقه بندی متعددی را برای دسته بندی یا جداسازی تفاوت‌های بین حالات مختلف سرخوردگی ایجاد کرده‌اند. یکی از این روش‌ها که سیستم درجه‌بندی Meyerding است که شدت سرخوردگی مهرهها را رتبه بندی میکند. این مقیاس نشان دهنده‌ی درصد سرخوردگی به سمت رویی و جلویی مهره‌ی زیرین است. این مقیاس به صورت زیر تعریف می‌شود:
درجه یک: 25-1 درصد سرخوردگی به جلو
درجه 2: 50-26 درصد سرخوردگی به جلو
درجه 3: 75-51 درصد سرخوردگی به جلو
درجه 4: 99-76 درصد سرخوردگی به جلو
درجه 5: نشان می‌دهد که مهره به طور کامل به سمت بیرون ستون مهرهها سرخورده است و مورد شدیدی است که به عنوان سرخوردگی مهره شناخته می‌شود.
سایر روشهای طبقه‌بندی
یکی دیگر از روش های طبقه بندی که مورد استفاده پزشکان است روش Wiltse classification میباشد. این روش اختلال را بر اساس علت ایجاد آن به انواع مختلفی دسته‌بندی میکند. آنچه در این طبقه بندی مشهود است ضعف ساختاری قسمت پشتی ستون مهرهها و تاثیر آن بر سرخوردگی مهرهها میباشد.
بنابر تقسیم بندی Wiltse، 6 نوع اصلی سرخوردگی مهرهها وجود دارد.
1. سرخوردگی مهره مادرزادی
این نوع سرخوردگی مهرهای که به عنوان سرخوردگی مادرزادی شناخته می‌شود، ناشی از یک نقص است که در زمان تولد نیز وجود دارد. این نقص باعث ضعیف شدن مفاصل بین مهرهای در محلی که دو مهره برای حرکت ستون فقرات به هم می‌رسند، می‌شود. وقتی که این نقطه از اتصال مهرهها، آسیب‌پذیر باشد، انجام حرکات روزمره مانند خم کردن یا چرخش، می‌تواند باعث بیرون رفتن یک مهره از ردیف مهرهها شود.
2. سرخوردگی مهره ایسمیک (Isthmic)
این حالت زمانی رخ می‌دهد که فشار بر نواحی کناری مهرهها موسوم به قسمت بین مفصلی وارد می‌شود. این قسمت‌ها وظیفه متصل نگه داشتن مهرهها را در سطح مفصل بر عهده دارند. کودکان به صورت طبیعی این نوع از فشار وارد شده به مهرهها را در سنین 5 تا 7 سالگی تجربه می‌کنند. اگر علائم این بیماری در بزرگسالی تشخیص داده نشود، سطح مفصل تا جایی تخریب می‌شود که منتج به سرخوردگی مهره شود.
3. سرخوردگی مهره تخریبی
اگر سطح مفاصل شما با افزایش سن دچار فرسودگی یا ساییدگی شود، این نوع از سرخوردگی مهرهها ایجاد می‌شود. در حقیقت، این حالت عارضه‌ای شایع، ناشی از روماتیسم مفصلی است. این اختلال باعث تنگ یا باریک شدن مجرای ستون مهرهها (محل قرارگیری نخاع) می‌شود. زمانی که این اتفاق می‌افتد، علائمی مانند ضعف عضلات همسترینگ یا پشت ران بروز پیدا می‌کنند.
4. سرخوردگی مهره ناشی از آسیب
فشار به ستون مهرهها که ناشی از آسیبی مانند تصادف با وسایل نقلیه یا سقوط از ارتفاع است، ممکن است منجر به خارج شدن مهرهها از مسیر طبیعی خود شود. این نوع از سرخوردگی مهرهها، به عنوان سرخوردگی ناشی از آسیب قلمداد می‌شود. وجه تمایز این نوع از سرخوردگی مهرهها با سرخوردگی ایسمیک که به صورت طبیعی در دوران بچگی رخ می‌دهد، این است که سرخوردگی مهره ایسمیک به دلایل غیر طبیعی و اغلب بر اثر تصادفات بوجود می‌آید.
5. سرخوردگی مهره ناشی از بیماری‌ها
این حالت از سرخوردگی مهرهها ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری پاژه (شکنندگی استخوان‌ها)، تومورهای ستون مهرهها یا عفونت‌های استخوانی است. هر کدام از این اختلالات ممکن است باعث ضعیف شدن نقاط اتصالی شوند که مهرهها را در کنار هم نگه می‌دارند. همین امر ممکن است باعث ایجاد آسیب ناگهانی مانند سرخوردگی در ستون مهرهها شود.
6. سرخوردگی مهره ناشی از خطاهای جراحی (Iatrogenic)
این حالت زمانی رخ می‌دهد که یک خطای جراحی باعث ضعیف شدن استحکام ساختاری ستون مهرهها شود و به سرخوردگی مهرهها منجر گردد. برای مثال حین جراحی لامینکتومی (روشی برای درمان تنگی کانال نخاعی)، لامینا یا تیغه‌های استخوانی پشت مهرهها را برای تسکین درد وارد شده به ریشه‌های اعصاب نخاعی، بر داشته می‌شود. در اغلب موارد، پزشک جراح مجبور است که از یک قطعه فلزی برای حفظ پایداری ستون مهرهها استفاده کند. اگر این مرحله مهم و حیاتی انجام نشود، عوارض بعد از جراحی مانند سرخوردگی ستون مهرهها محتمل خواهد بود.
علل سرخوردگی مهرهها
استخوان‌های متعددی در ساختمان ستون فقرات در مناطق مفصلی کوچک گرد هم آمده‌اند تا علاوه بر ممکن ساختن حرکت، استحکام مهرهها در جای خود را نیز تضمین کنند. سرخوردگی مهره در پی بروز مشکل در این مفاصل و متعاقبا خروج مهره از راستای ستون مهرهها رخ می‌دهد.
سرخوردگی مهرهها می‌تواند ناشی از بروز مشکلاتی در مفاصل کوچک کمر باشد. برخی از این مشکلات شامل موارد زیر می‌باشند:
- مفصل آسیب دیده‌ای که از دوران تولد به همین شکل بوده است (مادرزادی)
- مفصلی که با افتادن و سایر ضربه‌ها، آسیب دیده است
- مهرهای که تحت فشار تنشی و استفاده نادرست قرار گرفته است
- مفصلی که در اثر عفونت یا روماتیسم آسیب دیده است
سرخوردگی مهرهها در کودکان و نوجوانانی که درگیر ورزش هستند نیز ایجاد می‌شود. برخی از ورزش‌هایی مانند ژیمناستیک یا وزنه‌برداری ممکن است باعث استفاده نادرست از ستون مهرهها شود تا جایی که منجر به ایجاد فشار تنشی در مهرهها شده و به سر خوردگی مهرهها منجر گردد.
بزرگسالان نیز می‌توانند درگیر سرخوردگی مفاصل باشند به دلیل اینکه ساییدگی و پارگی در نواحی کمر منجر به ایجاد فشار بر روی مهرهها میگردد. این حالت همچنین بدون تاثیر از فشار تنشی و صرفا به دلیل فرسودگی امکان‌پذیر است.
تشخیص سرخوردگی مهرهها
برای بررسی احتمال سرخوردگی مهرهها تصویربرداری از کمر با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌پذیرد. برای بررسی دقیق‌تر امکان دارد تصویر برداری ام‌آر‌آی و یا سی‌تی‌اسکن نیز انجام شود.
درمان سرخوردگی مهره
درمان بدون جراحی
در مراحل ابتدایی ابتلا به این عارضه با مراجعه به پزشک متخصص درد و طب فیزیکی روشهای درمانی سرخوردگی مهره بدون استفاده از جراحی بررسی می‌شود. درمان سرخوردگی مهرهها با متوقف کردن هر گونه فعالیت فیزیکی که به آسیب ستون مهرهها منجر می‌شود، آغاز می‌شود. برای تسکین درد داروهای بدون نسخه NSAIDs (ضد التهابی غیر استروئیدی) شامل ایبوپروفن یا ناپروکسن تجویز می‌شود. احتمال تسکین بخش بودن دیگر روشهای درمانی بدون جراحی شامل تمرین ورزشی برای درمان سرخوردگی مهره، فیزیوتراپی، کشش و استفاده از طب مکمل و دیگر موارد نیز مورد بررسی قرار میگیرد.
درمان با جراحی
در مواقع بروز درد شدید یا جابجایی مدام مهره پس از گذراندن روشهای درمان بدون جراحی و یا در شرایطی که ریشه عصب یا نخاع در اثر سرخوردگی مهرهها آسیب دیده باشد، انجام جراحی راه حل باقی مانده به حساب می‌آید.
انجام جراحی برای حذف فشار روی اعصاب با برداشتن قسمتی از استخوان یا سایر بافت‌ها همراه خواهد بود، همچنین ممکن است جراحی برای اتصال دو مهره به هم (عمل فیوژن) انجام شود.
بعد از جراحی با بستن آتل و یا گچ گرفتن و بی حرکت بودن برای مدتی روند جوش خوردن استخوان‌ها تسریع می‌شود و پس از آن با فیزیوتراپی به توانبخشی و تقویت عضلات و مفاصل پرداخته خواهد شد.
پیشگیری از سرخوردگی مهره
اگرچه پیشگیری از وقوع حوادث و تصادفات و به تبع آن مشکلات و عوارضی مانند سرخوردگی مهرهها امری ناممکن است، اما برای مراقبت از بدن در برابر آسیب‌های مرتبط با سبک زندگی غلط روش‌هایی وجود دارد که در این قسمت به معرفی آنها پرداخته شده است:
حفظ شاخص توده‌ی بدنی (BMI)
وزن اضافه به خصوص در نواحی شکم باعث وارد شدن فشار بسیار زیادی به کمر می‌شود و احتمال سر خوردگی مهرهها را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، چاقی ممکن است مشکلات دیگری مانند آرتروز را که باعث تخریب سطوح مفصلی می‌شوند، تشدید کند.
پیروی از رژیم غذایی سالم
وجود ویتامین D و کلسیم در رژیم غذایی و همچنین مصرف میزان مورد نیاز آب در رژیم غذایی الزامیست.
انجام ورزش و تقویت قوای بدنی
عضلات کمر، فیله‌ها و دیگر عضلاتی که در تحمل وزن بدن نقش دارند را باید با انجام تمرینات ورزشی مداوم، منظم و اصولی تقویت کرد.
بلند کردن اجسام به روش صحیح
روش صحیح برداشتن اجسام از روی زمین، استفاده از زانوها به جای کمر میباشد. توجه به این نکته در جلوگیری از بروز مشکلات ستون مهرهها امری ضروری است.
خودداری از مصرف تنباکو
مطالعات نشان داده است که ترکیبات سیگار باعث ایجاد کمر درد، خشک شدن دیسک‌ها و کند شدن سرعت بهبودی در فرآیند درمان می‌شوند.
تنظیم ساعت و عادات خواب
به طور معمول 8 ساعت خواب و استراحت برای بدن ضروری است. استفاده از تشک و بالشت مناسب برای برداشتن فشار از روی ستون فقرات در حالت خواب بسیار مهم است. با دریافت مراقبت‌های مناسب در ناحیهی کمر در شب، قدم مهمی به سمت جلوگیری از آسیب‌های احتمالی در طول روز برداشته می‌شود.