مقدمه
آمار و ارقام نشان داده است امروزه بیش از هر زمان دیگری افراد از خدمات مشاوره در تمام زمینه‌های زندگی استفاده می‌کنند. هر کدام از ما ممکن است به دلایل مختلف، در زمینه‌های متفاوتی از یک حل مساله و تصمیم گیری ساده تا موارد مهمی مانند انتخاب شریک عاطفی یا چالش‌های فرزندپروری نیازمند مشورت با فردی آگاه و آموزش دیده باشیم تا بهترین تصمیم را در حل مسائلمان بگیریم. روشهای متفاوتی برای برقراری ارتباط و استفاده از خدمات مشاوره در دسترس ما قرار دارند و یکی از مهم‌ترین این روش‌ها مشاوره تلفنی است. اما مشاوره تلفنی چیست؟ چه مزایا و معایبی دارد؟ آیا این روش برای همه افراد مناسب است؟ از همه مهم‌تر، آیا این روش به اندازه مشاوره حضوری مفید و کارآمد است؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ می‌دهیم.
مشاوره چیست؟
مشاوره (consultation) یک فرآیند کاملا حرفه‌ای و تخصصی است که بین مراجع و مشاوری که در این زمینه مجوز دارد صورت می‌گیرد. هدف مشاوره این است که مراجع به کمک مشاوری که صلاحیت علمی و حرفه‌ای دارد مسائل و مشکلاتش را به صورت اصولی و علمی از ابعاد مختلف بررسی کند، نسبت به مواردی که از آن‌ها بی اطلاع است آگاهی پیدا کند و در نهایت راه حلی منطقی را با در نظر گرفتن جوانب کار برای مشکلاتش انتخاب کند. در تعریف منابع علمی مشاوره یک جریان فعال و پویاست که بین مراجع و مشاور اتفاق می‌افتد و در آن مراجع بر حسب نیازش می‌آموزد چطور با دیگران ارتباط برقرار کند، معقول‌ترین راه برای ارضای نیازهایش چیست، چطور باید احساساتش را بشناسد و مدیریت کند، بنابر شخصیتش چطور باید در زندگی هدف گذاری کند و برای رسیدن به آن چه برنامه ریزی لازم دارد، چطور باید نقاط ضعفش را بشناسد و برای آن راه حل انتخاب کند و چطور باید بتواند از نقاط قوتش به طور صحیح استفاده کند.
مشاور کیست؟
مشاور فرد متخصصی است که در این زمینه تحصیلات دانشگاهی دارد. او در زمینه گوش دادن فعال و کارآمد آموزش دیده است تا بتواند درک درستی از گفتگویش با مراجع به دست آورد، مشکلات مراجع را شناسایی کند و با توجه به ویژگی‌های شخصیتی او راهکارهای مناسب را به مراجع معرفی کند.
مشاور خوب چه توانایی‌هایی دارد؟
- قدرت تجزیه و تحلیل موضوعات و استدلال صحیح و همه جانبه در حل مساله.
- توانایی تفکر و ایده پردازی خلاقانه.
- توانایی در شناخت هیجانات و احساسات متفاوت انسان نظیر غم، شادی، حسرت، نفرت، خشم و ... .
- توانایی انتقال مطالب علمی و پیچیده به زبان ساده و کاربردی.
- توانایی مدیریت بحران و تصمیم گیری در موارد اورژانسی.
- توانایی بردباری و نشان دادن عکس العمل صحیح در برابر انتقاد و خشم مراجع.
- توانایی گوش دادن فعال و کارآمد.
- توانایی اظهار نظر در مورد مسائل مختلف بدون قضاوت و سوگیری شخصی.
- توانایی پذیرش و احترام گذاشتن به عقاید و ارزش‌های مختلف.
انواع مشاوره
برای تقسیم بندی انواع مشاوره توجه به دو نکته ضرورت دارد:
- تعداد مراجعین و مشاورین در جلسه مشاوره
- محتوای جلسات مشاوره
تعداد مراجعین و مشاورین در جلسه مشاوره
- مشاوره فردی: جلسه مشاوره دو نفره است و تنها یک مشاور و یک مراجع در آن حضور دارند. این نوع مشاوره امکان بالایی برای تبادل و گفت و گو دارد، وقتی فرد در گروهی است که افراد مشابه خود در آن حضور دارند متوجه می شود تنها شخصی نیست که با چنین مشکلی دست و پنجه نرم می‌کند، از احساسات و هیجانات منفی اش کم می شود و انگیزه الاتری برای حل مشکلاتش پیدا می‌کند.
- مشاوره گروهی: در مشاوره گروهی بر خلاف مشاوره فردی، گاهی تعداد مراجعین بیش از یک نفر است و چند نفر با مشکلات مشترک در جلسه مشاوره حاضر می‌شوند. گاهی نیز یک مراجع، نیاز دارد با توجه مشکلاتش با چند مشاور با تخصص های مختلف در جلسه مشاوره حضور داشته باشد.
محتوای جلسات مشاوره
مشاوره روانشناسی دسته بندی‌های مختلفی دارد. نکته حائز اهمیت در این دسته‌بندی‌ها این است که نمی‌توان مرز مشخصی برای هر کدام از آن‌ها در نظر گرفت و گاهی شاید ادغام چند نوع مشاوره برای کمک به فرد لازم باشد. مثلا فردی که برای مشاوره خانواده مراجع می‌کند اغلب درگیر مشاوره فردی و مشاوره ازدواج هم خواهد شد. در اینجا انواع رایج مشاوره را به شما معرفی می‌کنیم تا بتوانید طبق الویت و نیاز شخصی خود با آن‌ها بیشتر آشنا شوید.
- مشاوره ازدواج
- مشاوره طلاق
- مشاوره کودک و نوجوان
- مشاوره خانواده
- مشاوره شکست عشقی
- مشاوره تحصیلی
- مشاوره فردی
- مشاوره شغلی
- مشاوره توان‌بخشی
- مشاوره اعتیاد
مشاوره تلفنی چیست؟
وقتی فرآیند مشاوره که در بالا توضیح دادیم به صورت تلفنی بین مشاور و مراجع انجام شود مشاوره تلفنی صورت گرفته است. در مشاوره تلفنی افراد از طریق ارتباط غیرحضوری و مجازی با درمانگر ارتباط برقرار می‌کنند. در واقع در مشاوره تلفنی صحبت با مشاور از طریق ابزارهای تماس از راه دور مانند تلفن، اسکایپ، واتس آپ و ... اتفاق می‌افتد.
تفاوت مشاوره تلفنی و مشاوره حضوری چیست؟
تنها تفاوت مشاوره حضوری و تلفنی در برقراری ارتباط مراجع و مشاور است. سایر فرآیند درمان مانند معرفی اولیه، شرح حال و مشکلات مراجع، بررسی، تشخیص و درمان دقیقا در مشاوره تلفنی نیز انجام می‌شود.
مزایای مشاوره تلفنی
امروزه مشاوره تلفنی یک روش محبوب و کارآمد در میان افرادی است که به مشاوره نیاز پیدا می‌کنند. در دسترس بودن وسایل ارتباط از راه دور با رشد بی وقفه اینترنت و بالا رفتن سرعت زندگی و کمبود زمان در بین مردم باعث شده جلسات مشاوره از کلینک‌ها و اتاق‌های مشاوره به راحتی به گوشی افراد منتقل شود. اما مزایای مشاوره تلفنی چیست؟
- سهولت در دسترسی
مهم‌ترین ویژگی مثبت مشاوره تلفنی دسترسی آسان و امکان برقراری ارتباط سریع با مشاور است. با انتخاب روش مشاوره تلفنی، دیگر تفاوتی ندارد شما در کدام منطقه جغرافیایی هستید و تا چه میزان به کلینیک‌های حرفه‌ای مشاوره دسترسی دارید. تنها با یک جستجوی ساده در اینترنت می‌توانید مشاورین خبره در سراسر دنیا را انتخاب کنید و برای برقراری ارتباط با آن‌ها نوبت رزرو کنید، به همین سادگی.
- صرفه جویی در وقت
در دنیای امروز، زمان بیشتر از هر وقت دیگری ارزشمند شده است. زندگی در دنیای امروز با سرعت بالایی در حرکت است تا جایی که سازمان جهانی بهداشت اخیرا در مورد اینکه افراد وقت کافی برای استراحت و رسیدگی به خود را ندارند ابراز نگرانی کرده است. کافی است شاغل باشید تا درک کنید تنظیم مشاوره و حضور در جلسات مشاور چقدر چالش برانگیز است. مشاوره آنلاین به شما این فرصت را می‌دهد که بدون روبرو شدن با چالش‌هایی مانند گرفتن مرخصی، رفت و برگشت و درگیری با ترافیک و صرف زمانی که می تواند برای شما دردسر ساز باشد، به راحتی از جلسات مشاوره استفاده کنید. تنها زمانی که لازم است صرف کنید، همان مدت زمان جلسه مشاوره است! این ویژگی با ارزشی است به خصوص که امروزه حتی امکان مشاوره 24 ساعته نیز به وجود آمده است و حتی در ساعات غیر اداری هم می‌توانیم از جلسات مشاوره تلفنی استفاده کنیم.
- صرفه جویی در هزینه
برای شرکت در جلسات مشاوره تلفنی لازم نیست هزینه رفت و آمد را پرداخت کنیم. از آن گذشته طبق تعرفه‌های موجود، مشاوره تلفنی ارزان‌تر از مشاوره حضوری است.
- کمک به موقعیت‌های اورژانسی
تصور کنید در یک موقعیت اضطراری قرار دارید و در فرصت کوتاهی نیاز دارید با یک مشاور آگاه صحبت کنید تا بهترین تصمیم را بگیرید. اگر بخواهید از روشهای سنتی مشاوره حضوری استفاده کنید در بهترین حالت چندین ساعت طول می‌کشد تا به مشاور برسید. اما مشاوره تلفنی به شما کمک می‌کند هر زمان که به مشاوره نیاز پیدا کردید از آن بهره مند شوید.
- قابل استفاده برای فرادی که مشکلات جسمی و حرکتی دارند
بدیهی است افرادی که از مشکلات جسمی رنج می‌برند لازم دارند بتوانند بدون فشار و تحمل سختی‌های حرکت با مشاور در ارتباط باشند و مشاوره تلفنی بهترین گزینه برای آن‌هاست. از آن گذشته اگر شما از قبل وقت مشاوره حضوری رزرو کرده باشید و در روز نوبتتان احساس کسالت یا بیماری کنید ناچار می‌شوید وقتتان را کنسل کنید. اما در مشاوره تلفنی می‌توانید همانطور که در حال استراحت در تخت خوابتان هستید.
معایب مشاوره تلفنی
در کنار مزایای بالای مشاوره تلفنی، این روش معایبی نیز دارد که به آن اشاره می‌کنیم. البته در نظر داشته باشید وجود معایب مشاوره تلفنی به این معنی نیست که این روش را باید کنار گذاشت. برعکس بعد از خواندن این مقاله متوجه می‌شوید که مشاوره تلفنی در کنار معایبی که دارد یکی از انتخاب‌های مهم و مفید ما در ارتقای سلامت روان و کیفیت زندگی‌مان است. اما مشاوره تلفنی چه معایبی دارد؟
- نبود ارتباط چهره به چهره
مهم ترین ویژگی منفی مشاوره تلفنی این است که مشاور و مراجع امکان ارتباط چهره به چهره را ندارند. در مشاوره روانشناسی، مشاور نیاز دارد شخصیت فرد را مورد ارزیابی قرار دهد، برای این منظور از زبان بدن، ویژگی‌های ظاهری، طرز پوشش و حرکات مراجع نیز استفاده می‌کند. این اطلاعات مفید در مشاوره تلفنی قابل دسترس نیستند اما مشاور می‌تواند با استفاده از سوال‌های هدفمند و حرفه‌ای در مشاوره تلفنی این نقص را تا حدود زیادی برطرف کند.
- به چالش کشیده شدن رابطه درمانی
رابطه درمانی در جلسه مشاوره مساله بسیار مهمی است و می‌توان گفت تا زمانی که بین مراجع و مشاور یک رابطه قابل اطمینان و دوستانه شکل نگیرد جلسات مشاوره به هدف اصلیش نمی‌رسد. قطعا در ارتباط مجازی نیاز به صبر بیشتری برای برقراری ارتباط داریم. این موضوع هم برای مراجع هم برای مشاور یک چالش مهم است اما مشاور حرفه‌ای می‌تواند با استفاده از مهارت‌های ارتباطی این چالش را برطرف کند و به خودش و مراجع کمک کند سریع‌تر یک رابطه قابل اعتماد و اصولی را شکل دهند.
مشاوره تلفنی برای چه افرادی مناسب نیست؟
همه افرادی که نیازمند مشاوره روانشناسی هستند می‌توانند از مشاوره تلفنی استفاده کنند اما پژوهش‌ها و تحقیقات اتفاق نظر دارند که 4 دسته از افراد بهتر است بین مشاوره حضوری و تلفنی، مشاوره حضوری را انتخاب کنند. این 4 دسته عبارتند از:
- افرادی که تفکرات و تمایلات جدی خودکشی دارند.
- افرادی که اختلالات روانی شدید دارند. مانند بیماران اسکیزوفرنی.
- افرادی که برای درمان نیازمند مصرف دارو هستند.
- افرادی که از مواد مخدر استفاده می‌کنند.
افراد بالا به دلیل مشکلات جدی که درگیر آن هستند لازم است به صورت حضوری ویزیت شوند تا مشاور بتواند تمام علائم روانی و فیزیکی آن‌ها را بررسی کند. به گاهی افرادی که درگیر اختلالات شدید هستند، تمرکز لازم برای برقراری ارتباط به صورت مجازی را ندارند و حتی گاهی توانایی گفتاری آن‌ها مختل شده است و مشاور نیاز دارد برای بررسی آن‌ها از سایر نشانه‌ها مانند زبان بدن و علائم مربوط به رفتارها و حرکات آن‌ها استفاده کند. البته این افراد می‌توانند از مشاوره تلفنی به عنوان روشی مکمل استفاده کنند.
آیا مشاوره تلفنی به اندازه مشاوره حضوری مفید است؟
اجازه بدهید قبل از هرگونه مقدمه‌ای یک بله قاطعانه به این سوال بدهیم. تحقیقات نشان داده مشاوره تلفنی کاملا می‌تواند به صورت اصولی و حرفه‌ای روند مشاوره مراجع را هدایت کند و برای او مفید باشد. امروزه این نوع مشاوره آنقدر فراگیر شده است که تقریبا اغلب کلینیک‌های مشاوره حضوری، مشاوره تلفنی را نیز به خدماتشان اضافه کرده‌اند. همچنین برخی از مجموعه‌ها، خدمات مشاوره شان را تنها به صورت آنلاین و تلفنی در اختیار مراجعان قرار می‌دهند. تحقیقات زیادی درباره مشاوره تلفنی انجام شده است. بیش از 3 میلیون تحقیق در چند سال اخیر در این زمینه انجام شده است و عمده نتیجه آن‌ها حاکی از اثربخشی مشاوره تلفنی در حل مشکلات افراد است. همچنین این تحقیقات نشان داده‌اند اگر مشاوره تلفنی به درستی انتخاب و اجرا شود می‌تواند اثربخشی به قدرت مشاوره حضوری داشته باشد.
مهم‌ترین نکاتی که در انتخاب مشاوره تلفنی باید مد نظر قرار دهید
- آیا مشاور من مجوزهای لازم برای مشاوره را دارد؟
حتما در انتخاب مشاورتان این مساله مهم را مد نظر قرار دهید. کلینیک یا مجموعه‌ای که مشاوره تلفنی را به مراجعین ارائه می‌کند موظف است تمام شرایط و قوانین مربوط به ارائه خدمات مشاوره را اجرا کند. نام و رزومه علمی و تجربی مشاور باید کاملا واضح و روشن در اختیار مراجعین قرار گیرد تا اطمینان لازم در مورد صلاحیت حرفه‌ای مشاور به دست بیاید.
- سایت و اپلیکشن مورد استفاده اعتبار دارد؟
حتما در انتخاب مشاوره تلفنی این موضوع را بررسی کنید که چه کسی این خدمات را به شما ارائه می‌کند؟ آیا سایت یا اپلیکیشینی که در آن مشاورتان را انتخاب کرده‌اید معتبر هستند؟ اطلاعات تماس مجموعه معتبر و قابل دسترسی هستند؟ پشتیبانی لازم از سایت و اپلیکیشن توسط مجموعه انجام می‌شود؟ سعی کنید قبل از انتخاب مشاور، با یک جستجوی ساده در سایت مورد نظر از صحت و سقم اطلاعات مجموعه اطمینان حاصل کنید.
- آیا اطلاعات من محرمانه باقی می‌ماند؟
یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی مشاوره، چه در مشاوره حضوری چه در مشاوره تلفنی محرمانه باقی ماندن اطلاعات مراجعین است. اطلاعات شخصی مراجعین باید به صورت یک امانت غیر قابل دسترس در اختیار مشاور باقی بماند. این موضوع به خصوص در مشاوره های تلفنی و آنلاین که اغلب مراجع لازم است اطلاعاتی را از خودش وارد سیستم کند اهمیت دو چندانی پیدا می‌کند. اطمینان کسب کنید که مجموعه و مشاور هر دو محرمانه بودن اطلاعات شخصی شما را تضمین می‌کنند.
- از درگاه امن و قابل پیگیری پرداخت صورت می‌گیرد؟
- از آنجایی که مبلغ مشاوره‌های تلفنی به صورت مجازی پرداخت می‌شود، حتما مطمئن شوید که پرداخت شما به صورت کاملا قانونی، با مشخصات واضح و روشن و از طریق درگاه‌های پرداخت اینترتی دارای مجوز و امن صورت می‌گیرد.