قبل از اختراع چاپ در قرن پانزدهم میلادی، فهرست بندی کتاب، کاربرد محدودی داشت؛ زیرا هیچ دو نسخه یکسان و با صفحه بندی مشابهی موجود نبودند. اما همزمان با اختراع و گسترش صنعت چاپ در دهه 1460 میلادی، فهرست‌های چاپی کتاب نیز ظاهر شدند و فرهنگ لغت زبان انگلیسی ساموئل جانسون، به عنوان اولین فهرست زبان انگلیسی، در سال 1755، منتشر شد. امروزه فهرست، بخش مهمی از هر مطلب عملی، کتاب، مجله و مدرک ارزشمندی است که به خواننده امکان جستجوی سریع و صحیح مطالب مورد نظر وی را خواهد داد. بنابراین، اگر در حال نوشتن پایان نامه کارشناسی ارشد یا دکتری خود هستید، باید چگونگی فهرست نویسی در پایان نامه را به عنوان یکی از قسمت‌های مهم نگارش، بشناسید.
اهمیت فهرست نویسی برای پایان نامه
فهرست یا Contents در حقیقت راهنمای فصول و مطالب موجود در کتاب، به همراه صفحات هر یک است که در ابتدا یا انتهای کتاب، مجله، پایان نامه یا مانند آن، قید می‌شود. به این ترتیب خواننده قادر خواهد بود در کمترین زمان ممکن، موضوع مورد نظر خود را جستجو کرده و مستقیماً به فصل مربوطه رجوع کند.
فهرست نویسی در پایان نامه ارشد شامل: فهرست فصول و مطالب هر فصل، جداول، علائم و اختصارات، نمودارها، اشکال و... است که باید عیناً مطابق عناوین ذکر شده در متن پایان نامه بوده و از لحاظ شماره گذاری، علائم و نشانه‌ها نیز یکسان باشد.
روشهای نوشتن فهرست مطالب در پایان نامه
تنظیم فهرست پایان نامه، یکی از مراحل پایانی نگارش متون پژوهشی است که باید پس از تکمیل کلیه فصل‌ها، بارگذاری جداول، نمودارها و اشکال انجام شود. به علاوه، فهرست نویسی پایان نامه، اصول و قواعد خاصی دارد که در سایت دانشگاه‌ها و با ذکر جزئیات، برای اطلاع دانشجویان قرار گرفته است.
اگر فهرست نویسی به صورت دستی و بدون به کارگیری امکانات برنامه‌هایی مانند Word انجام گیرد، می‌تواند خسته کننده باشد و دانشجویان را به دردسر بیندازد. بنابراین بهتر است برای تنظیم فهرست پایان نامه، از روشهای ساده، در دسترس، دقیق و کاربردی برنامه «ورد» کمک بگیرید.
نحوه نوشتن فهرست پایان نامه در ورد
برای جلوگیری از اتلاف وقت و داشتن فهرستی منظم و مرتب که به راحتی قابل تغییر باشد و با کوچک‌ترین تصحیحی به‌هم ریخته نشود، می‌توانید از برنامه تنظیم خودکار فهرست در نرم افزار ورد استفاده کنید. نوشتن فهرست پایان نامه در ورد، 3 مرحله اصلی دارد:
- انتخاب استایل تیترهای اصلی و فرعی
این مرحله از فهرست نویسی در ورد برای پایان نامه، از طریق منو HOME برنامه Word انجام می‌گیرد. به این صورت که در کلیه صفحات پایان نامه خود، عنوان تیترهای اصلی را هایلایت کرده، روی گزینه Heading 1 در قسمت راست نوار HOME، بخش Styles کلیک می‌کنید. سپس همین مراحل را برای زیر تیترها انجام می‌دهید و پس از هایلات آن‌ها، گزینه Heading 2 را انتخاب می‌کنید. به این ترتیب کلیه تیترهای اصلی و فرعی طبق انتخاب شما، به ترتیب با استایل‌های Heading 1 و Heading 2 علامت گذاری خواهند شد.
- ایجاد صفحه فهرست پیش فرض
در مرحله دوم نحوه فهرست نویسی در پایان نامه، در صفحه اول فایل خود، به سراغ منو REFERENCES برنامه Word رفته، در قسمت سمت چپ این منو، Table of Contents، گزینه Automatic Table 1 را انتخاب می‌کنیم. به این ترتیب فهرست مطالب، در صفحه اول نمایش داده خواهد شد.
- تنظیم جزئیات فهرست مطالب
فونت فهرست، چپ چین یا راست چین بودن، رنگ و سایر جزئیات فهرست مطالب ظاهر شده در صفحه اول پایان نامه شما، به راحتی قابل تغییر هستند؛ به این صورت که:
- برای تغییر وضعیت فهرست، از چپ چین به راست چین، کافی است کل فهرست را هایلات کرده، از طریق منو Home و قسمت Paragraph وضعیت Right-to-Left Text Direction را انتخاب کنید.
- برای تغییر فونت فهرست، روی Heading 1 کلیک راست کرده، گزینه Modify را زده و فونت یا سایز نوشته‌های فهرست را به میل خود تغییر دهید. این کار را برای سایر زیر تیترها نیز می‌توانید انجام دهید.
سایر جزئیات مربوط به ظاهر فهرست مطالب نیز به همین سادگی قابل تغییر و تنظیم هستند!
چند سوال اساسی
- چگونه نمودارها، جداول و اشکال را فهرست بندی کنیم؟
شیوه فهرست نویسی در پایان نامه برای فهرست بندی خودکار اشکال، نمودارها و جداول نیز مانند سایر مطالب است. تنها نکته، تنظیم کپشن برای این موارد است. به این ترتیب در لیست فهرست هر یک از این عناوین، می‌توانید کپشن تعیین شده را با Heading مشخص کنید و فهرست مربوطه را تشکیل دهید.
- اگر صفحه اول فایل ورد پایان نامه خالی نبود، چگونه یک صفحه خالی برای لیست فهرست مطالب ایجاد کنیم؟
برای اتصال فهرست مطالب، کافی است جلو اولین کلمه در متن، کلید کرده و همانجا روش فهرست نویسی در پایان نامه را اعمال کنید؛ اما اگر حتماً به یک صفحه خالی نیاز داشتید، فرمول ایجاد صفحه خالی در فایل ورد به طور کلی، طبق این روش انجام می‌شود:
- جلو نخستین کلمه‌ای که قصد تشکیل صفحه خالی قبل از آن را دارید کلیک کنید.
- منو INSERT را انتخاب کنید و از طریق قسمت سمت چپ (Pages) روی گزینه Page Break کلیک کنید. توجه داشته باشید که این گزینه، در ورژن‌های قدیمی‌تر نرم افزار ورد، در بخش Layout قرار دارد.
اکنون یک صفحه خالی خواهید داشت که می‌توانید فهرست مطالب، یا هر بخش دیگری را، در آن ایجاد کنید.
- اگر نیاز به اعمال تغییراتی در فهرست بود، چگونه عمل کنیم؟
در صورت نیاز به تغییر فهرست نویسی در پایان نامه، مانند قبل، در قسمت مورد نظر در متن، عناوین مورد نظر را ایجاد یا حذف کنید و مراحل ایجاد Heading را نیز به همان صورت گفته شده در بالا، طی نمایید. در پایان برای به‌روزرسانی فهرست مطالب ذکر شده در ابتدای پایان نامه، کافی است روی فهرست کلیک کرده، در قسمت بالایی لیست روی عبارت Update Table کلیک نموده و در نهایت نیز با روشن کردن گزینه Update entire table و کلیک روی کلمه OK، خواهید دید که تغییرات شما در فهرست اضافه شده اند.