یکی از مراحل مهمی که هنگام نوشتن یک مقاله باید به درستی آن را انجام دهید، منبع نویسی در مقاله است. نحوه نوشتن منابع در مقاله مانند بسیاری از مراحل دیگر مقاله نویسی دارای اصول و استانداردهای منحصر به فرد است که باید با دقت رعایت شود. از آنجایی این موضوع، دغدغه مشترک بسیاری از محققین و پژوهشگران است و اساتید راهنما نیز با دانشجویان خود بر سر رعایت نحوه منبع نویسی در مقاله مجادله بسیار دارند، در این مقاله قصد داریم درباره اهمیت رعایت این موضوع و شیوه‌های مختلف انجام آن، اطلاعات مهمی را با شما به اشتراک بگذاریم.
اهمیت منبع نویسی در مقاله
مسئله نحوه ارجاع دادن یا Citation Style در مقالات رسمی از آنجایی اهمیت پیدا می‌کند که تمامی اطلاعات موجود در تمامی مقالات علمی و پژوهشی دارای حق صیانت از سرقت ادبی هستند و بنابراین، هر گونه استفاده از مقاله نوشته شده بدون ارجاع رسمی و صحیح به آن، مشمول سرقت ادبی شده و می‌تواند تبعات ناگوار و بعضاً غیر قابل جبرانی را برای یک محقق، استاد راهنما و حتی نشریه‌ای که مقاله مربوطه را منتشر می‌کند، داشته باشد.
برای جلوگیری از این گونه سوءاستفاده‌ها در دنیای علمی، تمامی محققان و نویسندگان موظف هستند که هر گونه استفاده مستقیم و غیر مستقیم از منبعی دیگر را در مقاله خود ذکر کنند و این ذکر منبع می‌تواند به شکل‌های مختلفی انجام گیرد. امروزه موتورهای جستجوی قدرتمند و وب سایت‌های مرجع (که دارای بانک بزرگی از تمامی مقالات نوشته شده در یک یا چند حوزه خاص هستند) ، کمک می‌کنند که سرقت یابی به آسانی انجام گیرد و بنابراین، تنها راه نجات عواقب سرقت ادبی ناخواسته، این است که نحوه منبع نویسی در مقاله را به خوبی فرا بگیرید.
آشنایی با انواع منبع نویسی در مقاله
برای نوشتن منابع در یک مقاله، استانداردهای مختلفی وجود دارد که انتخاب یکی از این استانداردها بستگی به حوزه علمی و موضوع مقاله شما و همچنین ژورنال هدف شما خواهد داشت. به طور کلی، منبع نویسی در مقاله به یکی از دو روش زیر انجام می‌گیرد:
- منبع نویسی درون متن
- منبع نویسی خارج از متن
حالت اول معمولاً زمانی انجام می‌گیرد که شما بلافاصله پس از استفاده از یک منبع خاص، در داخل پرانتز، نام منبع را ذکر می‌کنید. حالت دوم می‌تواند شامل پاورقی‌ها و یا فهرست منابع در انتهای مقاله باشد. در ادامه، درباره انواع روشهای مرسوم و چگونگی استفاده از آن‌ها در هر دو حالت فوق، صحبت خواهیم نمود.
روشهای استاندارد منبع نویسی در مقاله
در این قسمت به معرفی انواع روشهای استاندارد برای استناد به منابع دیگر خواهیم پرداخت.
- MLA
این شیوه منبع نویسی در مقاله اغلب در مقالات حوزه علوم اجتماعی و زبان شناسی استفاده می‌شود. برای نوشتن منبع به این روش باید بر اساس قاعده زیر عمل کنید (دقت کنید که تمامی علامت‌ها دارای اهمیت هستند) :
نام خانوادگی، نام. "نام مقاله". نام نشریه و سال انتشار: شماره صفحه
و این ترتیب، عیناً در منابع انگلیسی نیز مصداق دارد. اگر هم منبعی که می‌خواهید به آن ارجاع دهید، یک کتاب باشد، می‌توانید به روش زیر این کار را انجام دهید:
نام خانوادگی، نام. عنوان کتاب (با فونت ایتالیک) . نام مترجم یا ویراستار. انتشارات و سال انتشار: شماره صفحه
- APA
این شیوه منبع نویسی توسط انجمن روانشناسی آمریکا پایه گذاری شد و یکی از رایج‌ترین روشهای مورد استفاده است. اغلب مقالات حوزه علوم اجتماعی به این شیوه منبع نویسی می‌شوند. از این شیوه می‌توانید هم برای منبع نویسی داخل متن و هم منبع نویسی انتهای مقاله استفاده کنید. روش کار در نحوه منبع نویسی مقاله به سبک APA ساده‌تر است. برای انجام این کار داخل متن کافی است نام خانوادگی شخص و سال انتشار تحقیق یا کتابش را با یک ویرگول در میان ذکر کنید. به عنوان مثال: (تقوی، 1391) . همچنین اگر از این روش در انتهای مقاله و در بخش رفرنس‌ها استفاده می‌کنید، باید به این ترتیب عمل کنید:
مولف یا مولفان؛ سال انتشار؛ عنوان مقاله یا کتاب؛ ژورنال یا انتشارات مربوطه.
- Chicago
شیکاگو نیز یکی دیگر از رایج‌ترین روشهای منبع نویسی در مقالات علمی، تخصصی و دانشگاهی است که اغلب در منبع نویسی انتهای مقالات برای پروژه‌های کنفرانس و پایان‌نامه‌های علمی دانشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای استفاده از این روش ارجاع در درون مقاله، کافی است نام مولف و سال انتشار مقاله را داخل پرانتز بدون هیچ نشان میانی بنویسید. به عنوان مثال: (تقوی 1391) و اگر تعداد مولفین بیش از یک نفر بود، تنها بین نام آن‌ها ویرگول می‌گذاریم. به عنوان مثال: (تقوی، مهدوی، ایزدی 1391) . همچنین برای ارجاع در انتهای مقاله و در بخش منابع، باید به روش زیر عمل کنیم:
نام خانوادگی. نام. سال انتشار. عنوان مقاله. نام نشریه. شماره نشریه (دوره چاپ) : شماره صفحه.
- Harvard
ارجاع دهی به شیوه هاروارد، از بسیاری نظرها شباهت زیادی به روش APA دارد و تفاوت‌های میان آنان جزئی است. این روش معمولاً برای مقالات حوزه اقتصاد به کار می‌رود و منابع کمی هم درباره چگونگی ارجاع به این سبک، صحبت کرده‌اند. آنچه روش رفرنس دهی در مقالات به شیوه هاروارد را پر اهمیت می‌کند، ژورنال‌های معتبری هستند که این شیوه را می‌پسندند. شیوه کار درون مقاله مانند روش APA است و در داخل پرانتز، نام مولف یا مولفان به همراه سال انتشار مقاله‌شان ذکر می‌شود و برای رفرنس دهی انتهای مقاله، قاعده زیر را پیش خواهیم گرفت:
نام خانوادگی، نام. (تاریخ انتشار) . موضوع. شهر: ناشر، شماره صفحه.
- Vancouver
سیستم رفرنس دهی ونکوور توسط کمیته بین المللی سردبیران مجلات پزشکی معرفی و توسعه داده شده است. دلیل این نام گذاری نیز آن است که این گروه در ابتدا به نام ونکوور معروف بود اما بعداً نام خود را از ونکوور به (International Committee of Medical Journal Editors: ICMJE) تغییر داد؛ اما شیوه رفرنس‌دهی توسعه یافته توسط آن‌ها به نام ونکوور باقی ماند. همانطور که می‌توانید حدس بزنید، این شیوه رفرنس‌دهی بیشتر در مقالات پزشکی و علوم زیستی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در تمامی دانشگاه‌ها و نشریات علمی نیز دارای اعتبار است. نکته قابل توجه این است که این روش برای ارجاع در متن مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و تنها به عنوان شیوه منبع نویسی در مقاله در قسمت رفرنس‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش منابع باید به ترتیب استفاده در مقاله، در انتهای آن شماره گذاری شوند و سپس برای منبع نویسی به شیوه ونکوور به روش زیر عمل خواهیم کرد:
نام مولف یا مولفان. (سال انتشار) . عنوان مقاله یا کتاب. نام انتشارات با فونت ایتالیک، شماره مجله (دوره چاپ) ، شماره صفحه یا صفحات.
برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه کنید:
Habibi, A., Jahantigh, F. F., & Sarafrazi, A. (2015) . Fuzzy Delphi technique for forecasting and screening items. Asian Journal of Research in Business Economics and Management, 5 (2) , 130-143.
در مثال بالا از مقاله‌ای با سه مولف استفاده کردیم که نکته خاص آن را نیز در نظر داشته باشید.
روشهای رفرنس‌دهی خودکار
امروزه برای نحوه نوشتن منابع در مقاله، راهکارهای جدیدتر و بهتری نیز وجود دارد که به کمک آن‌ها می‌توان موضوع ذکر منبع را به روشی ساده‌تر نیز حل کرد. از آنجایی که نوشتن دستی تمامی منابع برای برخی مقالات ممکن است خود فرایندی بسیار دشور باشد، بنابراین بهتر است که از روشهای خودکاری که در ادامه به شما معرفی می‌کنیم نیز آگاهی داشته باشید و سعی کنید از آن‌ها به درستی استفاده کنید:
- منبع نویسی با استفاده از Google Scholar
گوگل اسکولار، منبعی غنی از تمامی مقالات منتشر شده است که با کمک موتور جستجوی گوگل می‌تواند مقالات مورد نظر شما را به سادگی برای شما پیدا کند. شما می‌توانید مقالات ارجاعی خود را در این وب سایت جستجو کرده و سپس با زدن بر روی گزینه دبل ویرگول مطابق تصویر زیر و انتخاب شیوه منبع نویسی در مقاله (از بین گزینه‌های پرکاربردی که در بالا آن‌ها را معرفی کردیم) ، متن استاندارد منبع را کپی کرده و در مقاله خود قرار دهید.
- منبع نویسی با استفاده از نرم افزار End Note
نرم افزار End Note نرم افزاری آماری است که به شکلی جامع و کاربردی به کمک محققان و مولفان آمده است و به شما کمک می‌کند که با ارائه اطلاعات هر منبع، در میان 2300 استاندارد مختلف بین المللی، شیوه منبع نویسی در مقاله خود را انتخاب کرده و متن صحیح منبع را برای درج در مقاله تحویل بگیرید.
- ساماندهی منابع با استفاده از نرم افزار Mendeley
نرم افزار آنلاین «مندلی» در واقع نوعی شبکه اجتماعی علمی محسوب می‌شود که خدمات متعددی به مولفان و محققان عرضه می‌کند. از جمله خدمات ویژه‌ای که با استفاده از این وب سایت می‌توانید به دست آورید، سیستم جامع ساماندهی منابع مقالات است. این نرم افزار به شما در جمع آوری، رفع ایرادات نوشتاری و مرتب کردن منابع مورد استفاده در مقالات کمک می‌کند و کار شما را در انتها از چندین جهت، آسوده خواهد کرد.
نتیجه گیری و جمع بندی
با آن‌که نرم افزارها و روشهای آماده متعددی برای نحوه منبع نویسی در مقاله ایجاد شده، اما یادگیری اصول اولیه ذکر منبع و همینطور چگونگی تشخیص و پیدا کردن منابع در مقالات دیگران، چیزی است که یک محقق همواره به آن نیاز خواهد داشت. در این مطلب کوتاه سعی کردیم با توضیح مختصر درباره انواع شیوه رفرنس دهی در مقاله، به آشنایی شما با این موضوع مهم کمک کنیم.