واقعیت این است که مقاله‌ی شما هر مقدار هم که از نظر علمی باارزش باشد، اگر نتوانید مطالب آن را در قالبی مناسب به مخاطب‌تان تحویل بدهید، تلاش خود را برای تولید یک مقاله‌ی علمی هدر داده‌اید. هدف از این متن، این است که درک بهتری از روش نوشتن مقاله‌ی علمی به دست بیاوریم و بفهمیم که چگونه یک مقاله‌ی علمی بنویسیم. در این مطلب ما ۱۱ نکته‌ی مهم را ذیل اصول مقالهنویسی علمی برای شما شرح می‌دهیم.
اما پیش از آغاز اصل موضوع، باید دو نکته را در نظر گرفت که پیش‌نیاز نوشتن مقاله‌ی علمی هستند.
- پیش از شروع به نوشتن مقاله‌ی علمی، باید موضع مقاله‌ی خود را به‌طور مشخص تعیین کنید و برای این منظور باید فرضیه‌ای داشته باشید و اهدافی را برای پاسخ‌گویی در مقاله‌ی خود، در نظر بگیرید.
- نکته‌ی دوم این است که باید پیشینه‌ی پژوهش در موضوع‌تان را بررسی کنید تا نگرشی جامع‌تر نسبت به تحقیق خود پیدا کنید و هم‌چنین از تعدادی از آثار علمی‌برتر، به‌عنوان مرجع برای نوشتن مقاله‌ی علمی خود استفاده کنید.
۱. آماده کردن شکل‌ها و جدول‌ها
اولین نکته از ۱۱ نکته‌ای که در ساختار مقالهنویسی علمی برای شما می‌گوییم، استفاده‌ی مناسب از شکل‌های مختلف و جدول‌ها برای ارائه‌ی آمار و اطلاعات در نوشتن مقاله‌ی علمی است. گاهی یک شکل، تصویر، جدول یا نمودار، کارکردی دارد و اثری بر مخاطب می‌گذارد که صدها یا هزاران واژه از پس آن برنمی‌آیند.
در انتخاب میان جدول یا شکل برای ارائه‌ی اطلاعات، توجه کنید که معمولاً از جدول‌ها برای اطلاعات حقیقی استفاده می‌شود و شکل‌ها نیز برای مقایسه‌ی داده‌ها و ارائه‌ی فرضیه‌ها کاربرد دارند. اگر برای بیان اطلاعات در نوشتن مقاله‌ی خود از هرگونه شکل، جدول یا نموداری استفاده کردید، نباید مطالب مندرج در آنها را در متن اصلی هم تکرار کنید؛ یعنی خود شکل یا جدول شما باید گویای اصل مطلب باشد.
برای شکل‌ها و جدول‌ها تنها در صورت لزوم از رنگ‌های مختلف استفاده کنید و اگر با حالت‌های متفاوتی از خطوط می‌توانید مفهوم شکل یا نمودار را برسانید، از به کار بردن شکل‌های رنگی بپرهیزید.
یکی از اشتباه‌های رایج در استفاده از شکل‌ها و نمودار‌ها در نوشتن مقاله علمی، به‌کارگیری نادرست نمودارهای خطی و بافت‌نگاشت است. از نمودارهای خطی زمانی استفاده می‌شود که سیر زمانی بین داده‌ها وجود دارد. اگر ارتباط خاصی بین داده‌ها نباشد، باید از نمودار بافت‌نگاشت استفاده شود.
۲. جایگاه روش‌ها در مراحل مقالهنویسی علمی
در این بخش باید به این موضوع بپردازید که موضوع تحقیق، چه‌گونه مورد مطالعه قرار گرفته است. اگر در مقاله‌ی خود از روش نوینی بهره برده‌اید، باید اطلاعات جزئی از آن ارائه کنید تا کسانی که اهل پژوهش هستند، بتوانند تحقیق شما را تکرار کنند. ولی اگر از روشهای جدیدی استفاده نکرده‌اید، لازم نیست همه‌ی جزئیات را بیاورید و بیان خلاصه‌ای از آنها یا ارجاع به آنها کفایت می‌کند.
فهرست روش‌ها را به همان ترتیبی که در بخش نتایج آمده و طبق همان روندی که تحقیق را انجام داده‌اید، بیاورید. یکی از اشتباهات رایج در بخش روش‌ها، آوردن نظرات، نتایج و مطالبی غیر از روشهای تحقیق است که باید از آن اجتناب کنید.
۳. نقش نتایج در ساختار مقالهنویسی علمی
در این قسمت از مراحل نوشتن مقاله‌ی علمی، شما باید یافته‌های خود را بیاورید. چون معمولاً نمی‌شود همه‌ی نتایج تحقیق را در مقاله گنجاند، باید آن دسته از نتایج را بیاورید که بیان‌گر همه‌ی اطلاعات و یافته‌های شما باشند. از ارائه‌ی یافته‌های مهم خود نباید غفلت کنید، به این امید که آنها را در مقاله‌ای دیگر بیاورید؛ زیرا ممکن است در نتیجه‌گیری، نیازی به مستندات نداشته باشید و به مشکل بخورید. برای سهولت در خواندن و ارجاع، زیرعنوان‌هایی برای بخش نتایج در نظر بگیرید.
نکته‌ی مهم دیگر در نوشتن مقاله‌ی علمی، این است که شما نباید در بخش نتایج تحقیق خود، به آثار علمی دیگر استناد کنید. بخش نتایج، برای ارائه‌ی یافته‌های شما تعبیه شده است. در بخش بحث است که نتایج شما در کنار یافته‌های دیگران می‌آید تا مقایسه‌ای بین آنها صورت بگیرد یا مکمل هم‌دیگر باشند تا شما به نتیجه‌گیری تحقیق خود برسید.
۴. بحث
می‌توان بحث را مهم‌ترین بخش در ساختار مقاله‌ی علمی دانست؛ زیرا درباره‌ی نتایج به دست آمده توضیح می‌دهید و باید در این بخش، مخاطب را درباره‌ی یافته‌های خود مجاب کنید. بسیاری از مقالات علمی به‌دلیل ضعیف بودن بحث، پذیرفته نمی‌شوند. شما باید پیش از نگارش مقدمه‌ی مقاله، نتایج و بحث را نهایی کنید؛ زیرا در غیر این صورت به موضوع مقاله‌ی شما به اندازه‌ی کافی در بحث پرداخته نشده و نمی‌توانید در مقدمه، از اهمیت علمی تحقیق خود بگویید.
هر چند در این بخش درباره‌ی نتایج تحقیق خود بحث می‌کنید، ولی نباید همان نتایج را دوباره تکرار کنید. اگر پیش از شما تحقیقاتی در موضوع مقاله‌ی شما انجام شده ولی برخلاف یافته‌های شما است، باید بتوانید به آنها نیز اشاره کنید و ثابت کنید که نتایج تحقیق شما دقیق‌تر یا بهتر است.
در نگارش بحث، این نکات را مدنظر داشته باشید:
- از بیان عبارت‌هایی که فراتر از نتایج تحقیق است، اجتناب کنید.
- از بیان عبارت‌های نامشخص بپرهیزید و به جای آمار کیفی، از آمار کمی استفاده کنید. مثلاً به جای «نرخ پایین‌تر»، بنویسید «۲۵ درصد کم‌تر».
- از ارائه‌ی ناگهانی اصطلاحات و نظریه‌های جدید بپرهیزید؛ مگر این‌که پیش‌تر آنها را در مقدمه آورده باشید.
- پرداختن به تفسیرهای مختلف از یک مطلب مجاز است؛ ولی این امر باید برگرفته از حقیقت باشد و نه تخیل.
- بازبینی نتایج و بحث در مورد آنها، همیشه برای نوشتن مقاله‌ی علمی کافی نیست و شاید لازم باشد تحقیقات تکمیلی انجام بدهید.
۵. اهمیت نتیجه‌گیری شفاف در اصول مقالهنویسی علمی
در این بخش از ساختار مقالهنویسی علمی، باید مشخص باشد که آیا مقاله‌ی شما در دانش موجود در موضوع تحقیق، ارتقایی ایجاد کرده یا نه. اگر مقاله‌ای عاری از نتیجه‌گیری مناسب باشد، قضاوت نهایی مخاطب از تحقیق شما سخت خواهد بود و احتمال انتشار آن در مجلات علمی، بسیار کم خواهد شد. یک اشتباه رایج در نوشتن نتیجه‌گیری، تکرار مطالبی است که در چکیده آورده‌اید یا بیان فهرستی از نتایج تحقیق است. شما باید در این بخش، استدلالی علمی و روشن برای اثبات یافته‌های خود بیاورید.
۶. آوردن مقدمه‌ای مجاب‌کننده در نوشتن مقاله علمی
یک مقدمه‌ی خوب باید به این پرسش‌ها پاسخ بدهد:
- مسأله‌ی اصلی که باید حل شود چیست؟
- آیا راه‌حلی وجود دارد؟
- کدام راه‌حل بهتر است؟
- مهم‌ترین محدودیت‌ها برای این راه‌حل چیست؟
- در پی دست‌یابی به چه چیزی هستید؟
ساختار مقدمه‌ی شما باید مطابق با روند کلی مقاله باشد. در این بخش هم‌چنین باید به تعدادی از آثار علمی‌برتر که تحقیق خود را با استناد به آنها انجام داده‌اید، اشاره کنید.
۷. نوشتن چکیده
چکیده به همراه عنوان، کار تبلیغات را برای مقاله‌ی شما به عهده دارند. چکیده باید طوری نوشته شود که مخاطب با خواندن آن، اصل مطلب در مقاله‌ی شما را دریابد. در چکیده باید هدف از نگارش مقاله بیان شود، مهم‌ترین نتایج با حداقل جزئیات مطرح شود و در جمله‌ی آخر آن نیز نتیجه‌گیری آخر مقاله به‌طور خلاصه آورده شود. شاکله‌ی اصلی چکیده، بر مبنای دو اصل است؛ چه کاری انجام شده و اصلی‌ترین یافته‌ها چه بوده؟
۸. نوشتن عنوانی مختصر و گویا
اولین ابزار شما برای جذب مخاطب به مقاله، عنوان است. مقاله‌ی شما را با عنوان آن می‌شناسند؛ پس بهترین عبارت را انتخاب کنید. به دلیل حجم بالای مقالات، کارشناسان این حوزه معمولاً برای انتخاب مقالات موردنیاز خود، وقت ندارند که متن همه‌ی مقالات یا چکیده‌ی آنها را بخوانند و بیش‌تر به عنوان نگاه می‌کنند. عنوان باید منحصر‌به‌فرد باشد و نمونه‌ی بسیار کوچک از کل متن شما باشد.
۹. انتخاب کلمات کلیدی
از کلمات کلیدی برای تدوین فهرست مقاله استفاده می‌شود و به‌نوعی برچسب مقاله‌ی شما هستند. کلمات کلیدی نباید معنای گسترده‌ای داشته باشند و نباید همان کلمات استفاده‌شده در عنوان باشند.
۱۰. قدردانی
در این بخش، می‌توانید از کسانی که در تحقیق و نگارش مقاله به شما کمک کرده‌اند، تقدیر کنید؛ ولی این قدردانی نباید به اندازه‌ای باشد که مخاطب تصور کند کسانی که از آنها نام برده شده، سهم زیادی در تدوین مقاله داشته‌اند و هم‌‌ردیف نویسنده‌ی مقاله قرار بگیرند.
۱۱. نوشتن مرجع‌ها
احتمال بروز اشتباه یا خطا در نوشتن مرجع‌ها، بیش از هر قسمت دیگری از مقاله است. شما باید همه‌ی آثار علمی را که در طول مقاله به آنها استناد کرده‌اید، در این بخش بیاورید. البته نباید در آوردن مرجع‌ها زیاده‌روی کرد؛ چون کمکی به اعتبار مقاله‌ی شما نمی‌کند. برای اطمینان از صحت مرجع‌ها، این موارد را بررسی کنید:
- تلفظ نام مؤلفان
- سال انتشار
- نشانه‌گذاری
- آوردن همه‌ی مرجع‌ها
حجم مقاله
به‌عنوان مطلب پایانی، به این نکته نیز اشاره می‌کنیم که حجم متناسب برای یک مقاله، بین ۲۵ تا ۴۰ صفحه است که سهم هر بخش در ادامه آمده است:
- عنوان: مختصر و مفید
- چکیده: ۱ بند و کم‌تر از ۲۵۰ واژه
- مقدمه: ۱.۵ تا ۲ صفحه
- روش‌ها: ۲ تا ۳ صفحه
- نتایج: ۶ تا ۸ صفحه
- بحث: ۴ تا ۶ صفحه
- نتیجه‌گیری: ۱ بند
- شکل: ۶ تا ۸ مورد و هر صفحه ۱ مورد
- جدول: ۱ تا ۳ مورد و هر صفحه ۱ مورد
- مرجع‌ها: ۲۰ تا ۵۰ مقاله و ۲ تا ۴ صفحه