خلاصه نویسی مقالات علمی در پژوهش‌های دانشجویان و محققین امری لازم و ضروری است. اما چگونه یک مقاله را خلاصه کنیم؟ نحوه خلاصه نویسی مقاله طبق یک اصول مشخص انجام می‌شود و با دقت به این اصول است که می‌توان بهترین نتیجه را برای این منظور کسب کرد. برای این منظور محقق باید با ساختار یک مقاله آشنا باشد و امکان تمیز مطالب مهم و ضروری آن با مطالب غیر مهم را داشته باشد. از این گذشته اهداف متفاوتی هم برای خلاصه نویسی مقاله‌های پژوهشی و عملی وجود ارد که می‌تواند در شرایط این موضوع تاثیرگذار باشد. از آنجایی که این موضوع در سال‌های اخیر تبدیل به یک چالش بزرگ برای کاربران شده و دانشجویان، اساتید و افراد فعال در این زمینه معمولا با سوالات و ابهامات زیادی روبرو هستند، در این مقاله بر آن شدیم تا به اصول خلاصه نویسی مقاله بپردازیم و مهم‌ترین نکات آن را برای کاربران تشریح کنیم.
قدم اول؛ با ساختار یک مقاله آشنا باشید
برای اینکه شما را با نکات مربوط به اصول و نحوه خلاصه نویسی مقاله آشنا کنیم، ابتدا باید ساختار یک مقاله را مرور نماییم. آشنایی با ساختار یک مقاله می‌تواند اهمیت بسیار زیادی در خلاصه کردن آن داشته باشد. این مهم باعث می‌شود تا محققین راحت‌تر بتوانند قسمت‌های مهم مقاله را از سایر بخش‌ها تفکیک نمایند. از این گذشته امکان تمایز میان نکات اقتباس شده از سایر مقالات در مقاله و همچنین کشفیات خود مقاله را نیز خواهند داشت. به صورت کلی یک مقاله علمی و پژوهشی از بخش‌های زیر تقسیم می‌شود:
- چکیده مقاله
- مرور بر مطالعات گذشته یا پیشینه پژوهش
- تبیین مسئله اصلی و چالش مقاله
- مشخص کردن چارچوب روش انجام تحقیق به صورت نظری و عملی
- بحث درباره تحقیق انجام گرفته
- نتیجه گیری از مقاله
البته هر مقاله‌ای بنا به شرایطی که دارد ممکن است دارای بخش‌های دیگری نیز باشد. اما این موارد به صورت عمومی به عنوان اصلی‌ترین بخش‌های تشکیل دهنده مقالات علمی شناخته می‌شوند که در ادامه برای تبیین اصول خلاصه نویسی مقاله به آن‌ها نیاز خواهیم داشت. همچنین شرایط مطالب هر بخش را نیز در ادامه مرور می‌کنیم تا اهمیت هر یک، بیش از پیش برای محققین مشخص شود.
چگونه یک مقاله را خلاصه کنیم؟
حالا که با ساختار یک مقاله علمی و پژوهشی آشنا شده‌اید، لازم است تا شما را با مراحل خلاصه نویسی مقاله نیز آشنا کنیم. به صورت کلی اصول خلاصه نویسی مقاله به سه بخش تقسیم می‌شوند:
- مطالعه دقیق مقاله و یادداشت برداری از نکات
- تهیه پیش نویس و شرایط خلاصه مقاله
- نگارش خلاصه مقاله
با انجام این سه مرحله است که شما می‌توانید یک خلاصه کاملا دقیق، علمی و قابل استناد برای خود از مقالات چاپ شده در ژورنال‌های بزرگ دنیا تهیه کنید. البته هر کدام از این بخش‌ها به قسمت‌های مختلفی هم تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
مرحله اول در اصول خلاصه نویسی مقاله، مطالعه دقیق آن است
به عنوان اولین مرحله شما باید به عنوان یک محقق کل مقاله را مطالعه کرده و نکات مهم آن را یادداشت کنید. البته مطالعه روزنامه‌وار مقاله هیچ فایده‌ای برای این منظور نخواهد داشت. زیرا این کلمات نیستند که در مقالات علمی به شرح موضوع می‌پردازند؛ بلکه مفهوم آن‌ها در علم مورد نظر است که تشکیل دهنده اصلی محتوای مقاله خواهند بود. اگر در حال مطالعه یک مقاله به زبان انگلیسی هستید، این موضوع را بیشتر درک خواهید نمود. برای اینکه یک مطالعه جامع از مقاله داشته باشید، به شرح زیر عمل کنید.
1- ابتدا چکیده مقاله را مطالعه کنید
همانطور که اشاره کردیم یک مقاله عملی از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که شما باید به مطالعه با دقت همه بخش‌های آن بپردازید. دقت کنید که مطالعه از مهم‌ترین اصول خلاصه نویسی مقاله بوده و اگر این مرحله را به خوبی انجام ندهید، بقیه مراحل به خوبی انجام نخواهند شد. برای شروع، سراغ چکیده بروید. چکیده‌ها شیرازه‌های یک مقاله را برای شما تشریح می‌نمایند. گاهی اوقات با مطالعه چکیده یک مقاله ممکن است محقق به این نتیجه برسد که موضوع این مقاله مرتبط با نیاز وی نبوده و به ادامه آن نپردازد. از این رو نباید به سادگی از کنار آن رد شوید. نویسنده در چکیده مقاله توضیح مختصری از موضوع و شرایط کار خود داده است که می‌تواند به عنوان یک نقشه مقاله در ذهن مخاطب ترسیم شود.
2- سپس نوبت به درک خود مقاله و منظور نویسنده از آن می‌رسد
قدم بعدی در نحوه خلاصه نویسی مقاله، درک محتویات آن است. برای این منظور باید سایر بخش‌ها را به خوبی و با دقت مطالعه کرده و آن‌ها را درک نمایید. دقت کنید که به صورت روزنامه‌وار به دنبال مطالعه همه بخش‌ها نروید.
3- نتیجه گیری و استدلال‌های نویسنده را نیز درک کنید
یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در مقالات، نتیجه گیری و استدلال‌های نویسنده است. این استدلال‌ها هستند که ماهیت اصلی مقاله‌های علمی را تشکیل می‌دهند. شما در هنگام مطالعه باید درک درستی از این استدلال‌ها نیز داشته باشید.
4- میان مطالب مهم و غیر مهم مقاله تمایز قائل شوید
با مطالعه مقاله برای اینکه بتوانید یک خلاصه نویسی موفق داشته باشید، بایستی میان مطالب ضروری و مهم با سایر مطالب تمایز قائل شوید. اگر مرحله 2 و 3 از نحوه خلاصه نویسی مقاله را درک کرده باشید، به راحتی می‌توانید این تمایز را انجام دهید.
5- نت برداری در هنگام مطالعه مقاله فراموش نشود
همچنین دقت کنید که در هنگام مطالعه باید نت برداری کرده و مطالب مهم را با کلمات کلیدی آن‌ها یادداشت نمایید. البته نیازی به یادداشت کل مقاله ندارید، تنها به نت برداری از قسمت‌های مهم آن هم با عبارت‌های کلیدی اقدام کنید.
مرحله دوم در نحوه خلاصه نویسی مقاله، تهیه یک پیش نویس از آن است
با پشت سر گذاشتن مرحله قبل حالا شما به درک کامل و درستی از مقاله رسیده‌اید و می‌توانید به صورت گفتاری، خلاصه‌ای از مقاله را بازگو نمایید. اما چگونه یک مقاله را خلاصه کنیم و خلاصه را به صورت علمی و مفید یادداشت کنیم؟ برای این منظور در مرحله دوم از اصول خلاصه نویسی مقاله باید یک پیش نویس از آن تهیه کنید. در تهیه پیش نویس خلاصه مقاله باید به چند نکته مهم دقت کنید که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
1- گفتار خود را به نوشتار تبدیل کنید
برای شروع برای تهیه پیش نویس می‌توانید همان گفتار ذهنی خود را از خلاصه مقاله به نوشتار تبدیل کنید. هر چه از مقاله فهمیدید، البته به صورت خلاصه، بنویسید. در هنگام نگارش این قسمت به نت برداری خود در مرحله قبل از اصول خلاصه نویسی مقاله دقت کنید و آن‌ها را از قلم نیندازید.
2- حالا نوبت به تصمیم گیری برای شرایط خلاصه نویسی مقاله است
قرار نیست شما کل یک مقاله را در خلاصه آن بگنجانید. اما شرایط خلاصه نویسی مقالات مختلف ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد. در برخی مواقع درج نکاتی از روش تحقیق نیاز است و در برخی مواقع نیز پرداختن به نتیجه گیری اهمیت پیدا می‌کند. در این بخش شما باید تصمیم بگیرید که کدام قسمت مقاله اهمیت داشته و درج آن در خلاصه ضروری به نظر می‌رسد.
3- از کلمات کلیدی استفاده کنید
برای اینکه مرحله قبل از نحوه خلاصه نویسی مقاله را بهتر انجام دهید، می‌توانید از کلمات کلیدی استفاده کنید. مهم‌ترین کلماتی که باید در خلاصه مقاله درج شوند را مشخص کنید. با مشخص شدن این کلمات شما راحت‌تر می‌توانید موضوع مورد نظر را انتخاب نمایید.
آخرین مرحله از اصول خلاصه نویسی مقاله، نگارش آن است
با طی کردن مراحل قبل برای خلاصه نویسی مقاله، حالا باید شروع به نگارش آن نمایید. احتمالا تا اینجا شما درک کرده اید که چه نکاتی را باید در خلاصه مقاله بنویسید. اما ترتیب و شرایط قرار گیری آن‌ها نیاز به رعایت اصول و نکاتی دارد. برای این منظور باید دقت کنید که:
- خیلی به دنبال نقل و قول مستقیم جملات مقاله نباشید.
- در هنگام نگارش به دنبال استفاده از افعالی در زمان حال باشید.
- خلاصه مقاله شما باید حاوی مطالبی از سه بخش ایده اصلی مقاله، روش انجام تحقیق و نتیجه گیری مقاله باشد. به هر کدام از این بخش‌ها چند جمله اختصاص دهید. البته این مقدار بسته به حجمی است که برای خلاصه نویسی مقاله در نظر گرفته‌اید.
- از درج نتیجه گیری و استنباط‌های شخصی خود از موضوع مقاله اجتناب کنید.
- در نهایت یک بار خلاصه خود را مطالعه کرده و آن را در صورت نیاز ویراستاری کنید.
جمع بندی و نتیجه گیری
اصول خلاصه نویسی مقاله از مهم‌ترین بخش‌هایی است که همه محققین و دانشجویان باید با آن‌ها آشنا بوده و در هنگام استفاده از مقالات عملی مختلف، از آن‌ها استفاده کنند. در این مقاله به تفسیر شرح دادیم که چگونه یک مقاله را خلاصه کنیم. با مطالعه این اصول و رعایت آن‌ها شما می‌توانید در نحوه خلاصه نویسی مقاله‌های علمی خود بهتر از قبل عمل کرده و درک بهتری از آن داشته باشید.