از ابتدای خلقت انسان، هرگونه تغییر، تحول و دگرگونی در جهان پیرامون، برای او سؤال برانگیز بوده و انسان را به تحقیق و جستجو وادار می‌کرد. با گذشت زمان، انسان دریافت جستجوی حقیقت باید روشمند باشد و به عبارتی، به کارگیری مهارت‌ها و تجربیات، زمینه ساز دستیابی به نتایج بیشتر، علمی‌تر و موفق‌تر است.
ما به عنوان یک گونه فوق العاده اجتماعی، از بسیاری جهات، به ویژه از طریق تعاملات و انتظارات فرهنگی، آگاهانه و ناخودآگاه، بر یکدیگر تأثیر می‌گذاریم. مطالعه روانشناسی اجتماعی بسیاری از مسائل زندگی روزمره ما از جمله افکار، احساسات و رفتارهایی که از آن‌ها بی اطلاع و شرمنده هستیم را مورد بررسی قرار می‌دهد. تمایل به مطالعه دقیق این موضوعات، همراه با پیشرفت فناوری، منجر به توسعه بسیاری از تکنیک‌های خلاقانه شده است که به محققان اجازه می‌دهد مکانیک نحوه ارتباط ما با یکدیگر را کشف کنند. در ادامه این مطلب نیز به بررسی بیشتر روش تحقیق در روانشناسی اجتماعی به عنوان شاخه‌ای از علوم انسانی می‌پردازیم.
علم روانشناسی اجتماعی چیست؟
بررسی و مطالعه تأثیر و تعامل میان فرد و جامعه، تحت عنوان روانشناسی اجتماعی شناخته می‌شود. این علم با بررسی نقش افراد در ساختار پیچیده جامعه و به دنبال آن تأثیر انسان‌ها بر احساسات، رفتار و افکار یکدیگر، به توضیح و تفسیر روابط اجتماعی و حل معضلات جامعه می‌پردازد. به عبارت دیگر، روانشناسی اجتماعی، مطالعه علمی چگونگی ساخت افکار، احساسات، اعتقادات، نیات و اهداف افراد در یک مجموعه اجتماعی و به واسطه تعاملات واقعی یا تصوری با دیگران است.
بنابراین به رفتار انسان تحت تأثیر افراد دیگر و شرایطی که رفتار و احساسات اجتماعی در آن‌ها رخ می‌دهد، نگاه می‌شود. با توجه به گستردگی این رشته علمی، آشنایی با روش تحقیق در روانشناسی اجتماعی، زمینه ساز پیشرفت‌های روز افزون در این علم بااهمیت است.
روانشناسی اجتماعی با روانشناسی عمومی، جامعه شناسی، انسان شناسی، علوم سیاسی و اقتصادی مرتبط است و به طور اختصاصی به بررسی وضعیت فرد در اجتماع توجه دارد.
روش علمی تحقیق چیست؟
روش تحقیق در واقع مسیر یا فرایندی نظام مند، برای جمع آوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل آن‌ها است و روش، به مجموعه طرق، قواعد یا ابزار به کار رفته در کشف مجهولات اطلاق می‌شود؛ هرچه این روش، پایه علمی و قابل استناد داشته باشد، اعتبار و ارزش علمی تحقیقات نیز بیشتر خواهد بود.
روش شناسی علمی بر یکی از سه مکتب: رفتار گرایان، طبیعت گرایان و یا مکانیک گرایان استوار بوده و با در نظر گرفتن معیار زمان یا عمق تحقیق انتخاب می‌شود.
خلاصه‌ای از روش تحقیق در روانشناسی اجتماعی
روانشناسی اجتماعی شاخه‌ای از علوم انسانی بوده و روشهای تحقیق مورد تأیید در رشته‌های روانشناسی عمومی، علوم اجتماعی و جامعه شناسی، به عنوان روش تحقیق در روانشناسی اجتماعی نیز قابل استفاده هستند. روشهای شناخته شده جمع آوری اطلاعات در این شاخه از علوم عبارتند از:
- مشاهده
مشاهده یا تحقیق میدانی، زمانی به کار می‌رود که محقق بدون دستکاری یا انجام آزمایشات خاصی، تنها با به کار گیری عنصر مشاهده، مدتی جریان طبیعی رویدادها در جامعه مورد تحقیق خود را بررسی می‌کند.
- نظر سنجی
تحقیق زمینه یابی یا نظرخواهی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که محققان بخواهند با نظرسنجی از یک گروه شاهد یا نمونه، به نظر جامعه آماری بزرگ‌تر برسند. بدین منظور از مصاحبه شفاهی یا پرسشنامه‌های کتبی استفاده می‌شود.
- آزمایش میدانی
طرح آزمایش در یک محیط طبیعی برای حصول نتایج معتبر واقعی، روش آزمایش میدانی است.
- آزمایش طبیعی
آزمایش طبیعی معمولاً پس از وقوع سوانح طبیعی و به منظور کاوش واکنش افراد در رویارویی با معضلات پیش آمده، ویرانی‌ها، تلفات و مانند آن انجام می‌شود.
- مطالعه منابع اطلاعاتی
تحقیق آرشیوی یا تجزیه و تحلیل داده‌های ثانویه، به گردآوری اطلاعات از طریق کتاب‌های تاریخی، نامه‌ها، سفرنامه‌ها، آرشیوها و... اطلاق می‌شود.
- روشهای ترکیبی
روش تحقیق ترکیبی، همانگونه که از اسم آن مشخص است، مجموعه‌ای از یک یا تعداد بیشتری از روشهای ذکر شده در بالا برای دستیابی به بیشترین میزان نتایج قابل اعتماد است.
مراحل روش تحقیق در روانشناسی اجتماعی
روش علمی معمولاً با مشاهده جهان پیرامون و اندیشیدن به یک سوال آغاز می‌شود. مرحله بعدی شامل ایجاد یک پیش بینی یا فرضیه قابل آزمایش بوده و به دنبال آن دانشمندان باید متغیرهایی را که مطالعه می‌کنند، عملیاتی نمایند؛ یعنی راهی برای تعریف و اندازه گیری مفاهیم انتزاعی پیدا کنند. ایجاد تعاریف عملیاتی خاص، به دانشمندان اجازه می‌دهد تا با شناسایی علت و معلول، آشکار کردن محدودیت‌های احتمالی مطالعات، به جمع آوری داده‌ها پرداخته و به محققان بعدی کمک کنند. البته لازم به ذکر است این مراحل در اکثر رشته‌های علوم انسانی مشترک بوده و مخصوص روش تحقیق در روانشناسی اجتماعی نیستند.
انواع تحقیقات در روانشناسی اجتماعی
به طور کلی سه رویکرد تحقیقاتی اصلی در پروسه روش تحقیق در روانشناسی اجتماعی به کار گرفته می‌شود:
- تحقیق توصیفی
هدف از تحقیق توصیفی به تصویر کشیدن آنچه در حال حاضر در یک گروه یا جمعیت وجود دارد، است.
برخی از پرکاربردترین اشکال تحقیق توصیفی که توسط روانشناسان اجتماعی استفاده می‌شود، عبارتند از:
- نظر سنجی
- مشاهده
- مطالعه موردی
- تحقیقات همبستگی
روانشناسان اجتماعی برای یافتن روابط بین متغیرها، از تحقیقات همبستگی استفاده می‌کنند. نظرسنجی، مشاهده مستقیم رفتارها و یا جمع آوری داده‌ها با استفاده از مطالعات پیشین، برخی از روشهای استفاده شده برای جمع آوری داده‌ها در تحقیقات همبستگی است. در حالی که این نوع مطالعه می‌تواند به تعیین رابطه دو متغیر کمک کند، اما به محققان اجازه نمی‌دهد تعیین کنند که آیا یک متغیر باعث تغییر در متغیر دیگر می‌شود یا خیر.
- تحقیق تجربی
تحقیق تجربی، کلید کشف روابط علی بین متغیرها است. در تحقیقات تجربی، آزمایشگر به طور تصادفی شرکت کنندگان را به یکی از دو گروه کنترل یا مورد آزمایش، تقسیم می‌کند. طبق تعاریف گروه کنترل هیچگونه درمانی دریافت نمی‌کند و به عنوان پایه شناخته می‌شود؛ اما در گروه آزمایش، محققان سطح برخی از متغیرهای مستقل را دستکاری کرده و سپس اثرات را اندازه گیری می‌کنند. از آنجا که محققان قادر به کنترل متغیرهای مستقل هستند، می‌توان از تحقیقات تجربی برای یافتن روابط علی بین متغیرها استفاده کرد.
بنابراین، با استفاده از روش علمی، طراحی آزمایش، جمع آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل نتایج، محققان می‌توانند رابطه بین متغیرها، راه حل معضلات و یا به طور کلی نتیجه تحقیقات را تعیین کنند.