روش‌های تحقیق رشته شهرسازی

در این مقاله قصد داریم تا با مفهوم روش‌های تحقیق رشته شهرسازی، چرایی و چگونگی آن آشنا شویم. در ابتدا لازم است تا به این نکته اشاره کنیم که رشته‌های معماری و نیز طراحی شهری، جایگاهی میان رشته‌ای دارند و مبانی نظری و پژوهشی خود را از بسیاری علوم دیگر به عاریت می‌گیرند. از این رو روش‌های تحقیق رشته شهرسازی نیز ترکیبی از روش‌های مختلف به شمار می‌رود که طیفی از علوم محض تا مطالعات انجام شده براساس علوم انسانی و نیز اجتماعی را شامل می‌شود. هم چنین براساس مطالعات صورت گرفته، در پیش گرفتن رویکردهای کیفی و ترکیبی می‌تواند در این حوزه نقش غالب را ایفا نماید.

مفهوم روش تحقیق

باید به خاطر داشت که روش‌های تحقیق رشته شهرسازی به طور کلی به معنای استراتژی‌ها، فرآیندها یا تکنیک‌هایی است که در جمع آوری داده‌ها یا شواهد برای تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار می‌گیرند. هدف از این عمل، کشف اطلاعات جدید یا ایجاد درک بهتر از یک موضوع یا مساله مشخص است.

انواع روش‌های تحقیق

در مقوله پرداختن به روش‌های تحقیق رشته شهرسازی، لازم است تا با انواع روش‌های تحقیق آشنایی یابیم؛ چرا که بنیاد هر علمی، بر روش شناخت آن استوار است. نوع مساله مورد تحقیق، مرحله تفکر و غور در تحقیق و نیز علاقه‌های شخصی محقق می‌تواند عوامل تعیین کننده در انتخاب روش‌های تحقیق رشته شهرسازی یا رشته‌های دیگر به شمار رود. در راستای دسته بندی روش تحقیق، معیارهای مختلفی اثرگذار هستند که در ادامه به صورت چکیده به آن پرداخته می‌شود:

1. طبقه بندی بر اساس هدف (By Purpose) : باید پیش از هر چیز بر میزان کاربرد مستقیم یافته‌ها و نیز درجه تعمیم پذیری آن توجه نمود. این رویکرد ضرورتاً به معنای وجود مرزهای مشخص و تعیین شده در بین تحقیقات نیست بلکه به یکدیگر وابستگی مفهومی دارند.

    

   1. تحقیقات پایه‌ای یا بنیادی (Basic Research) : به معنای کشف و شناخت اصول علمی است و در پی گسترش دانسته‌های موجود در مورد قوانین علمی است؛ در دراز مدت به توسعه دانش کمک می‌کند. هدف آن ایجاد نظریه، به کمک کشف قواعد کلی است. نتایج آن عموماً کلی است. از جمله ویژگی‌های آن کسب شناخت کلی، زمان و هزینه بر بودن و عموماً انجام شده به وسیله مراکز علمی است. این تحقیقات خود به دو نوع تجربی و نظری تقسیم بندی می‌شوند.
   2. تحقیقات کاربردی (Applied Research) : به نظریه‌ها و اصولی که در تحقیقات پایه تهیه می‌شوند، اطلاق می‌گردد. از این روش برای حل مسایل واقعی استفاده می‌شود و برای یافتن راه حل فوری با ساختار و ماهیت علمی کاربرد دارد؛ از این رو بر جنبه عملی ماجرا تاکید می‌گردد. از ویژگی‌های آن می‌توان به مواردی چون زمان نتیجه سریع‌تر، درآمدزایی و انجام شدن توسط سازمان‌های دولتی و خصوصی اشاره نمود.
   3. تحقیق و توسعه (R&D=Research and Development) : با شناسایی نیاز یا استعداد، یافتن اندیشه، آفرینش در طراحی و تولید به منظور تشخیص مناسب بودن یک فرآیند انجام می‌شود. در این روش آینده و پیشرفت علوم مد نظر است و صورت می‌پذیرد. هدف اصلی آن توسعه محصولات یا فرآیندهای نو و جدید عنوان می‌گردد. گرچه از معایب آن می‌توان به پرهزینه بودن این رویکرد اشاره نمود اما برای رشد فرآیندها در آینده مورد نیاز است.
   4. تحقیقات عملی (Action  Research) : این تحقیق به صورت عملی بوده و فرد به دنبال یافتن راه حل و بررسی دقیق یک موضوع خاص است. هدف آن حل یک مساله به صورت خاص عنوان می‌شود؛ به آن تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نیز اطلاق می‌گردد.
2. طبقه بندی براساس ماهیت و روش (By Method)

    

   1. روش تحقیق تجربی: به عنوان یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین روش‌ها شناخته می‌شود. هدف از آن، بررسی تاثیر روش‌ها و یا شرایط خاص محیطی عنوان می‌گردد.
   2. روش تحقیق تاریخی (Historical Research) : بررسی موضوع معین در یک مقطع زمانی خاص، مد نظر است. جلوگیری از ورود متغیرهای مزاحم، انتخاب تصادفی، تکرار آزمایش و نیز قابلیت تعمیم نیز از ویژگی‌های اصلی آن به شمار می‌رود.
   3. روش تحقیق توصیفی (Descriptive Research) : توصیف عینی و منظم یک موضوع از خصوصیات اصلی آن به شمار می‌رود. محقق، نقش تعیین کننده توصیفات و مشاهدات را به عهده دارد. اطلاعات به صورت پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه گردآوری می‌گردند.
   4. روش تحقیق همخوانی (Correlational Research) : برای کسب اطلاع از وجود رابطه در میان متغیرها کاربرد دارد.
   5. تحقیقات پس رویدادی: هدف از آن، کشف عوامل بروز یک رویداد یا پدیده مد نظر است.

اهداف روش جمع آوری داده

در روش‌های تحقیق رشته شهرسازی باید به این نکته توجه نمود که روش‌های گردآوری انواع داده‌ها از یکدیگر تمیز داده شوند و باید با مزایا و معایب هر یک آشنا شد. هم چنین توجه به این نکته نیز ضروری است که زمان و نحوه استفاده از این روش‌ها به صورت خاص در یک پژوهش تعیین گردد. از این رو پیش از گردآوری و تهیه داده باید به مواردی چون نوع داده‌های مورد نظر جهت جمع آوری، چرایی و چگونگی گردآوری داده، افراد دارای صلاحیت، ابزار و مواد لازم و نیز منابع تامین کننده هزینه نیز توجه فراوانی نمود.

ابزار سنجش و نحوه اجرای آن

لازم است تا در روش‌های تحقیق رشته شهرسازی و به طور کلی هر پژوهشی، فرض یا فرضیه‌هایی را برای رسیدن به هدف بسنجیم. آزمون فرضیه‌ها نیازمند جمع آوری اطلاعات است تا بتوان فرضیات را رد نمود یا پذیرفت؛ از این رو به سنجش و اندازه گیری متغیرها نیاز فراوانی احساس می‌گردد. باید برای پژوهش، ابزاری جهت اندازه گیری در نظر گرفته شود. از این رو در بدو پژوهش باید در زمینه تدوین یا تهیه ابزار سنجش نیز اهتمام نمود. این ابزارهای سنجشی باید شامل ویژگی‌هایی چون اعتبار، اعتماد، عملی بودن، استاندارد و... باشند تا در زمینه پژوهش قابل استفاده گردند.

روش‌های گردآوری داده در روش‌های تحقیق رشته شهرسازی

در زمینه گردآوری داده و روش‌های تحقیق رشته شهرسازی می‌توان به موارد مهم زیر اشاره نمود:

• آزمایش‌ها
• نظرسنجی‌ها
• پرسشنامه‌ها
• مطالعات موردی
• مشاهدات دخیل و غیر دخیل
• مطالعات مشاهداتی

چرا روش‌های تحقیق رشته شهرسازی مهم هستند؟

چرا که این تحقیقات می‌توانند نقش تعیین کننده‌ای در توانمندسازی شهرداری‌ها برای پاسخگویی موثر و کاربردی به چالش‌های موجود یا پیش رو در سطح شهرها و روستاها داشته باشند. طبق مطالعات صورت گرفته، روش‌های تحقیق رشته شهرسازی می‌تواند به ایجاد دیدگاه‌های هوشمندانه و هدایت گرانه در زمینه مدیریت شهری منجر شود که نتیجه آن برطرف نمودن نیازهای ساکنان، عنوان می‌شود.

جمع بندی و نتیجه گیری

با توجه به موارد ذکر شده، به مواردی نظیر مفهوم، اهداف، انواع، ابزار و... در زمینه روش‌های تحقیق رشته شهرسازی پرداختیم. اشاره به این نکته نیز ضروری است که رویکردهای ذکر شده تنها جنبه‌ی علمی و پژوهشی ندارند بلکه به کمک آن‌ها می‌توان به دیدگاه و ایده‌های جدید جهت تغییر یا تصحیح روش‌های مدیریت شهری و روستایی دست یافت.