درمان شناختی-رفتاری اینترنتیِ بی‌خوابی و علامت‌های هم‌آیند

چکیده

کلمات کلیدی

1.مقدمه

2- روش‌ها

2-1- مشارکت‌کنندگان و روش انجام

2-2- مداخلات

2-3- اندازه‌گیری‌ها

2-4- تحلیل‌های آماری

شکل 1 فرآیند آزمون

3- نتایج

3-1- مشخّصه‌ی نمونه‌ها

جدول 1 اطّلاعات جمعیّت‌شناسی (دموگرافیک)

3-2- کاستی‌ها 

3-3- علامت‌های اظطراب یا افسردگی

3-4- خستگی 

جدول 2 معیار‌های HADS و خستگی برای دو گروهِ دریافت‌کننده‌ی برنامه‌ی سلامت خواب اینترنتی و گروه دریافت‌کننده‌ی برنامه‌ی آموزش بیمار

4- بحث

جدول 3 نتایج حاصل از پی‌گیری 6 ماهه‌ی بیماران دریافت‌کننده‌ی برنامه‌ی سلامت خواب اینترنتی

پیشینه: درمان شناختی-رفتاری برای بی‌خوابی (CBTi)، به‌عنوان درمان استاندارد این زمینه شناخته می‌شود. اینترنت، به‌عنوان ابزاری کارآمد در فراهم‎آوردن CBTi شناخته می‌شود. با این حال، تعداد کمی ازمطالعات به اثر احتمالی درمان شناختی-رفتاری اینترنتی هدایت‌نشده برعلامت‌های بیماری‌های هم‌آیند و همین‌طور خستگی پرداخته‌اند. روش انجام: گروه حاضر بر اساس آزمون تصادفی کنترلی ، به این پرسش پرداخته‌است که آیا درمان شناختی-رفتاری اینترنتی، اثری بر علامت‌های روانی هم‌آیند دارند یا خیر. افراد بالغ دارای بی‌خوابی (181 نفر؛ 67% زن؛ میانگین سنّی 9/44 (با انحراف معیار 13) ) به‌صورت تصادفی به دو گروه دریافت‌کننده‌ی درمان شناختی-رفتاری اینترنتی (95 نفر) و یا دریافت‌کننده‌ی برنامه‌ی آموزش بیمار (86 نفر) تقسیم وبرای 9 هفته مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج: نتایج حاصل از مدل ترکیبی خطّی نشان‌دهنده‌ی اندازه اثر متقابل بین گروهی متوسّط تا بزرگ، از پیش تا پس‌درمان (ارزیابی پس از درمان) برای علامت‌های اظطراب و یا افسردگی (d=-0.57; 95% CI=0.79-0.35) و خستگی ( d=0.92; 95% CI=1.22-0.62) است. گروه دریافت‌کننده‌ی درمان شناختی-رفتاری اینترنتی پس از 6 ماه مجدّداً مورد ارزیابی غیر تصادفی قرار گرفتند و مشارکت‌کنندگان کامل‌کننده‌ی آزمون، افزایش قابل توجّهی در علامت‌های اظطراب و افسردگی (نسبت به ارزیابی پس از درمان) داشتند و این در حالی است که علامت‌های مربوط به خستگی، نسبتاً ثابت باقی مانده‌بود. با این حال، با توجّه به نتیجه‌گیری، یافته‌های حاصل نشان می‌دهد که درمان شناختی-رفتاری اینترنتی هدایت‌نشده، اثر مثبتی در کاهش علامت‌های هم‌آیند در کوتاه‌مدّت دارد و از این روی، مؤیّد اثربخشی بالینی این روش است.

بی‌خوابی ، رایج‌ترین اختلال خواب محسوب می‌شود که سبب کاهش کیفیّت زندگی میلیون‌ها انسان در سرتاسر جهان شده‌است ]1-2[. کاهش عملکرد در هنگام روز، نمود مهمّی در تشخیص بی‌خوابی است چرا که بی‌خوابی بر خلق ، عملکرد اجتماعی، کار و همین‌طور عملکرد‌های شناختی تآثیر گذار است و عموماً منجر به خستگی در طول روز می‌شود ]3[. علاوه‌‌براین، به‌طور معمول بیماری‌های روانی دیگری نیز هم‌چون افسردگی و اضطراب با بی‌خوابی همراه می‌شوند ]4-5[. به‌طور سنّتی، بی‌خوابی به‌عنوان یکی از علامت‌های بیماری‌های روانی پنداشته می‌شده‌است، امّا اکنون به‌طور فزاینده‌ای متون مختلف، بی‌خوابی را به‌عنوان اختلالی مستقل معرّفی می‌کنند که می‌تواند سبب تشدید و یا شکل‌دهی مشکلات روانی شود ]6[. به‌عنوان مثال، علامت‌های بی‌خوابی اغلب پس از درمان کامل بیماری‌های هم‌آیند (همراه( ، هم‌چنان باقی می‌مانند که این امر مؤیّد نیاز اساسی به درمان‌های جداگانه‌‌ای است که بر علامت‌های بی‌خوابی تمرکز می‌کنند ]5-6[. امروزه، درمان شناختی-رفتاری به‌عنوان استاندارد طلایی در درمان بی‌خوابی شناخته می‌شود ]7-8[. درمان شناختی-رفتاری نتایج مناسبی در راستای کاهش علامت‌های بی‌خوابی نشان داده‌است ]9[، هم‌چنین برخی از پژوهش‌ها به بررسی اثر این نوع از درمان در بهبود علامت‌های سایر اختلالات از جمله افسردگی و اضطراب پرداخته‌اند ]10-11[. شیوع بی‌خوابی به‌طور پیوسته در حال افزایش است و از این روی، نیاز به درمان مؤثّر ضروری است ]12[. در حاص حاضر درمان شناختی-رفتاری به‌دلیل هزینه‌های اقتصادی و همین‌طور کمبود نیروی متخصّص برای درمان رو در رو به اندازه‌ی کافی دسترس‌پذیر نیست ]13[. در این شرایط، درمان شناختی-رفتاری اینترنتی به‌منظور افزایش دسترس‌پذیری درمان، توسعه یافته است (برای مثال ]14[) و شواهد حاکی از تأثیر به‌سزای این روش در بهبود وضعیّت خواب بیماران است ]15-16[. یه و همکارانش ]17[ در سال 2015 فرا تحلیلی بر روی 10 آزمایش تصادفی کنترل‌شده‌ی قابل اعتماد در مورد اثر درمان شناختی-رفتاری مبتنی بر اینترنت انجام دادند. نتایج نشان‌دهنده‌ی اثر مثبت کلّی بود و همین‌طور اندازه‌های اثر ترکیبی برای افسردگی و اضطراب به‌ترتیب 36/0- و 35/0- گزارش شد. علاوه‌بر این، یک آزمایش تصادفی کنترل شده در استرالیا در سال 2016 به بررسی اثر درمان شناختی-رفتاری اینترنتی بر علامت‌های افسردگی بیماران دارای بی‌خوابی و یا افسردگی بی‌نشانه (زیر بالینی) پرداخته‌است. نتایج حاصل از مطالعه در 6 ماه و 6 هفته نشان داد که شرکت‌کنندگانی که درمان سلامت خواب اینرنتی (ُSHUTI) را دریافت کرده‌اند (n=574)، درقیاس با بیمارانی که تحت درمان‌نمای اینترنتی قرار داشته‌اند، بهبود قابل توجّهی در کاهش سطح علامت‌های افسردگی داشته‌اند ]18[. برنامه‌ی سلامت خواب اینترنتی (SHUTi) مثالی از تطبیق بالا با درمان شناختی-رفتاری مرسوم است که نتایج قابل توجّهی در پی داشته‌است ]19[، ]13[. یافته‌های نخستین آزمون روش سلامت خواب اینترنتی (SHUTi) نشان از بهبودی سه‌چهارم بیماران پس از 6 ماه از آغاز درمان داشته‌است که تقریباً مشابه نتایج روش‌ مرسوم در مان شناختی-رفتاری، یعنی درمان رو در رو (حضوری) است. علاوه بر این، نتایج نشان می‌دهند که روش سلامت خواب اینترنتی سبب کاهش علامت‌های بیماری‌های روانی هم‌آیند شده‌است ]20[. در پژوهش حاضر، نسخه‌ی ترجمه‌شده‌ به زبان نروژیِ سلامت خواب اینترنتی (SHUTi) به‌منظور بررسی کارایی فرآیند نسبت به نسخه‌ی رایج در کشورهای انگلیسی زبان به‌کار گرفته‌ شده‌است. نتایج اوّلیّه نشان داد که روش سلامت خواب اینترنتی موجب بهبود کلّی وضعیت خواب بیماران شده‌است ]21[. با توجّه به کمبود اطّلاعات در مورد اثر چنین مداخله‌های هدایت‌نشده‌ای بر بیماری‌های هم‌آیند، مطالعه‌ی حاضر با هدف بررسی اثر روش سلامت خواب بر علامت‌های فشار روانی و همین‌طور خستگی صورت‌ گرفته‌است.