بررسی عامل‌های تاثیرگذار بر اجرای موفق لجستیک معکوس در صنعت ساخت‌وساز: بررسی مقدماتی

عمده‌ی ضایعات مربوط به ساخت‌وساز و تخریب (C&D)، نظیر بتن، فلز، پلاستیک و کاغذ را می‌توان دوباره استفاده، بازتولید و بازیافت کرد. هدف این مقاله بررسی عامل‌های اصلی تاثیرگذار بر اجرای موفق لجستیک معکوس در صنعت ساخت‌وساز است. در کل 17 عاملِ مرتبط با توجه به منابع مربوط به ساخت‌وساز فهرست شده‌اند. بررسی مقدماتی در شش شرکت ساخت‌وساز واقع در آلمان و تایلند انجام شد. سه عامل در نتایج نقش اصلی داشتند، این سه عامل یعنی «پیروی از قوانین و مقررات»، «بی‌تعصبی در برابر استفاده از مواد بازیافتی» و «تجربه مدیریتی در اجرای لجستیک معکوس» بیشترین امتیاز یعنی 4.8 از 5 داشتند. با این حال، مشخص شده است «زیرساخت برای پشتیبانی از اجرای لجستیک معکوس» و «استفاده از لجستیک معکوس در مرحله طراحی» حداقل تاثیرگذاری را بر اجرای لجستیک معکوس دارند. مطالعات بیشتر همراه با تحلیل عاملی اکتشافی بایستی اجرا شود تا 17 عامل را در عامل‌های اصلی تاثیرگذاری بر اجرای موفق لجستیک معکوس گروه‌بندی کند.

ضایعات ساخت‌وساز و تخریب (C&D) ضایعات منتج از ساخت‌وساز و تخریب ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها است. با رشد سریع شهرهای بزرگ و متوسط و فقدان مدیریت مناسب ضایعات، میزان ضایعات ساخت‌وساز و تخریب و دورریز غیرقانونی‌شان افزایش یافته است [1]. عمده مصالح C&D به سختی بازیافت می‌شوند، از جمله فلز، پلاستیک و شیشه؛ با این حال آنها در چاله‌های دفن زباله ریخته می‌شوند که باعث مشکلات زیست‌محیطی می‌شوند [2]. استقبال از اجرای لجستیک معکوس به کاهش این تاثیرات زیست‌محیطی کمک خواهد کرد [3]. برطبق نظر چیندا و همکاران [4]، چهار نوع روش عمده لجستیک معکوس وجود دارد، از جمله استفاده مجدد مستقیم، بازتولید، بازیافت و دفن در زمین. استفاده مجدد مستقیم به صورت محصولات یا عناصری تعریف می‌شود که (بدون اصلاح) دادوستد می‌شوند و دو یا چند بار قابل استفاده هستند. بازپردازش عنصر یا ماده برای تولید مصالح یا عنصری یکسان با کیفیت مشابه برای محصول ورودی مطابق اولین بار که از آن استفاده می‌شد بازیافت نامیده می‌شود. از سوی دیگر، بازتولید فرایندی صنعتی است که در آن محصولات کهنه نگهداری می‌شوند تا به وسیله مجموعه فرایندهای صنعتی به شرایط شبه-نو بازگردند [5]. با این حال، بازتولید عمدتاً در صنعت ساخت‌وساز انجام نمی‌شود. محرک‌های مختلف شرکت‌ها را ترغیب می‌کنند لجستیک معکوس را در کسب‌وکار خود اجرا کنند. برطبق نظر چیلش و همکاران [2]، این محرک‌ها به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند، 1) محرک قانونی، 2) محرک سود محور و 3) محرک شهروند شرکتی. در مورد محرک قانونی، چند نوع مقررات در ارتباط با مدیریت ضایعات C&D وجود دارد، برای مثال، دستورالعمل شورای اروپا 91/156/EEC و مقررات دستورالعمل شورای 91/689 EEC در کشورهای اروپایی اجرا می‌شوند، و مقررات Kreislaufwirtschafts-und Abfallgesetz (KrW-/AbfG) به جابجایی ضایعات C&D در آلمان می‌پردازند. علاوه بر این، اعضاء پارلمان اروپا به نفع دستورالعملی جدید رای داده‌اند، این دستورالعمل تمام کشورهای عضو را ملزم می‌کند تا اطمینان حاصل کنند 70% ضایعات C&D تا سال 2020 دوباره استفاده یا بازیافت خواهند شد [6]. محرک سودمحور را می‌توان به محرک‌های سودمحور مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد. محرک مستقیم در صورتی مطرح می‌شود که محصولات بازگشتی در نقش جایگزینی برای مصالح ورودی دیگر باشند، که در نتیجه می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد. از سوی دیگر، محرک غیرمستقیم به مزایای احتمالی برای ادراک عمومی (یا تصویر سبز) سازمان، و بهبودهای احتمالی در روابط عرضه‌کننده و مشتری [3]، می‌پردازد. از لحاظ محرک شهروند شرکتی، مطلب کاملاً انتزاعی است. هدف شرکت‌های ساخت‌وساز، درست نظیر شرکت‌ها در صنایع دیگر، حفظ «پروانه عملیاتی» خود است، پروانه‌ای که توسط مردم/ موسسه‌ها در محیط کار مستقیم این شرکت‌ها صادر می‌شود. از سوی دیگر، این «پروانه عملیاتی» شرکت را وادار به کار پیوسته می‌کند [3]. با این حال، سایر تحقیقات محرک‌های اصلی دیگر را در اجرای لجستیک معکوس در صنعت ساخت‌وساز تعریف می‌کنند. برای مثال، براچل و همکاران [5] چهار عامل اصلی را تعریف کردند یعنی 1) محدودیت‌ها، 2) سرمایه‌گذاری، 3) هزینه‌ها و 4) مدیریت که بر تصمیم‌گیری لجستیک معکوس در صنعت ساخت‌وساز آلمان تاثیرگذار هستند. حسینی و همکاران [7] سه مزیت و دو مانع درباره اجرای لجستیک معکوس به دست آوردند. سه مزیت عبارتند از مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، در حالی که دو مانع عبارتند از موانع خاص-صنعت و موانع سازمانی. سوبوتکا و سزاجا [8] می‌گویند شرایط اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی و محلی باعث اجرای لجستیک معکوس در صنعت ساخت‌وساز می‌شوند. در تایلند، به موضوع لجستیک معکوس در طی چند سال گذشته توجه شده است. با این حال، اغلب آنها به اجرای لجستیک معکوس در شرکت‌های تولیدی می‌پردازند. برای مثال، بانومیونگ و همکاران [9] مفهوم چابک را در فرایند لجستیک معکوس تولیدکننده لوازم برقی اجرا کردند. آنها متوجه شدند که زمان تولید برای تعمیر و بازگشت محصول و همچنین هزینه‌های مربوط به لجستیک معکوس به شدت کاهش یافته است، در حالی که رضایت مشتری به شدت افزایش یافته است. تپراسیت و یووانونت [10] تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم مدیریت لجستیک را بر اثربخشی لجستیک معکوس در صنعت الکترونیک تایلند برطبق پنج وجه اصلی بررسی کردند: 1) طراحی محصول و انتخاب مواد، 2) حمل و نقل و جابجایی، 3) تولید، 4) بسته‌بندی و 5) ارتباطات. پوپینیو و نیتیواتانانون [11] شیوه‌های فعلی در سیستم لجستیک معکوس را در مراکز جداسازی بررسی کردند. آنها سه وجه از شیوه لجستیک معکوس را در مدیریت ضایعات، از جمله ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی و همچنین پنج مانع تاثیرگذار بر عملکرد پایدار، یعنی مالی، رقابت بازاری، مدیریت/فناوری، نیروی کار و مقررات/سیاست دولت تعریف کردند. تحقیقات خیلی کمی در حوزه اجرای لجستیک معکوس در صنعت ساخت‌وساز انجام شده است. علاوه براین، مدیریت مناسب ضایعات، به وسیله استفاده از روش‌های مختلف لجستیک معکوس، برای ارتقاء تصویر سبز و صرفه‌جویی در هزینه صنعت ساخت‌وساز لازم است. بنابراین، هدف این مقاله بررسی عامل‌های اصلی تاثیرگذار بر اجرای لجستیک معکوس موفق در صنعت ساخت‌وساز است. بررسی مقدماتی در پنج شرکت ساخت‌وساز اجرا شده است. انتظار می‌رود نتایج ادراکی بهتر درباره عامل‌های اصلی لزام برای اجرای لجستیک معکوس موفق فراهم کنند.