عملکرد زیست محیطی صنعت سیمان در ویتنام: تأثیر گواهی ISO 14001

چکیده

کلمات کلیدی

1. مقدمه

2. تولید سیمان در ویتنام

3. روش‌شناسی تحقیق

3.1 شاخص‌های عملکرد زیست محیطی

3.2 منطق تحقیق

جدول 1. عملکرد عملیاتی و مدیریتی کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

3.3 جمع آوری اطلاعات

3.3.1 عملکرد مدیریتی در کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

3.3.2 عملکرد عملیاتی در کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

3.3.3 خود ارزیابی عملکرد زیست محیطی قبل و بعد از گواهی در کارخانه‌های دارای گواهی

3.3.4 عملکرد عملیاتی قبل و بعد از گواهی

3.4 اندازۀ نمونه و نرخ واکنش

4. نتایج

4.1 عملکرد مدیریتی و عملیاتی در کارخانه‌های دارای گواهی و کارخانه‌های فاقد گواهی

4.1.2 طراحی EMS

4.1.3 آموزش زیست محیطی

جدول 2. بررسی اجمالی داده در مورد کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

جدول 3. درجۀ دخیل بودن گروه‌های مختلف پرسنل در طراحی EMS در کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

4.1.4 انطباق قانونی

4.2 عملکرد عملیاتی در کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

4.3 عملکرد زیست محیطی قبل و بعد از گواهی ISO 14001

4.3.1 خود ارزیابی عملکرد زیست محیطی

جدول 4. اطلاعات آموزش زیست محیطی کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

4.3.2 تحلیل عملکرد عملیاتی قبل و بعد از اقتباس ISO 14001

5. بحث

5.1 مقایسه بین کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

5.1.1. عملکرد مدیریتی

جدول 5. سطح انطباق قانونی کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

جدول 6. تفاوت‌های عملیاتی بین کارخانه‌های دارای گواهی و فاقد گواهی

جدول 7. تفاوت در عملکرد عملیاتی قبل و یعد از گواهی ISO

5.1.2 عملکرد عملیاتی

5.2 مقایسۀ قبل و بعد از گواهی

5.2.1 جنبه‌های مدیریتی

5.2.2 اثرات عملیاتی

5.3 تحقیق در مورد مؤثر بودن ISO 14001

5.3.1 مؤثر بودن ISO 14001

5.3.2 ویژگی عملکرد ISO در ویتنام

6. نتیجه

ضمیمۀ الف شاخص‌های عملکرد زیست محیطی

ضمیمۀ ب. پرسشنامه

این تحقیق تجربی، اولین تحقیقی است که واکنش کارخانه‌های سیمان ویتنام به ISO 14001 را تحلیل می‌کند. با بررسی تفاوت‌های قبل و بعد از گواهی و مقایسۀ نتایج بین کارخانه‌های سیمان دارای گواهی و کارخانه‌های فاقد گواهی با استفاده از پرسشنامه و شاخص‌های محیطی، تأثیر سیستم‌های مدیریت محیط زیست همخوان با ISO در صنعت سیمان ویتنام مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج تحلیل کارکرد مدیریتی نشان دادند که توجه و آگاهی زیست محیطی در کارخانه‌های دارای گواهی بهتر از کارخانه‌های فاقد گواهی بود. در مورد کارکرد عملیاتی، نتایج تفاوت‌های چشمگیری بین کارخانه‌های دارای گواهی و کارخانه‌های فاقد گواهی در شاخص‌های محیطی منتخب از قبیل گرد و خاک، SO2 و NO2 نشان دادند. همچنین نتایج حاکی از بهبود چشمگیر بعد از تطبیق با ISO 14001 بودند. در کل، کارخانه‌های دارای گواهی در جنبه‌های مدیریتی و عملیاتی بهتر از کارخانه‌های فاقد گواهی عمل کردند. این تحقیق یک تأثیر دو قسمتی گسترده‌تر دارد. مشکلات متدولوژیکی ارزیابی تأثیر سیستم‌های مدیریت محیط زیست را در موقعیت‌های اولیۀ پیاده سازی و آگاهی شرکتی پایین نشان می‌دهد. علاوه بر این، یافته‌های ما حاکی از این هستند که ISO 14001 پتانسیل این را دارد که عملکرد زیست محیطی سازمان را در یک کشور به سرعت در حال توسعه با رشد صنعتی قابل توجه در دهه‌های اخیر، بهبود ببخشد.

از زمان کنفرانس سازمان ملل دربارۀ محیط زیست و توسعه (UNCED)، و اجلاس زمین مرتبط با آن در سال 1992، محیط زیست به طور فزاینده‌ای برای دولت‌ها در سرتاسر جهان و ذینفعان مدیریت زیست محیطی، اهمیت پیدا کرده است. یکی از تمرکزهای اصلی این طرفین، اثر زیان بار فعالیت‌های انسانی بر روی محیط زیست و راه‌های کاهش آن است (پرایس، 2007). سیستم‌های مدیریت زیست محیطی (EMSها) در این زمینه بسیار مرتبط هستند و توسط دستورالعمل 21 توصیه می‌شوند (سازمان ملل، 1998). در نتیجه، EMS با گواهی ISO 14001 (استاندارد) به عنوان یک ابزار مدیریتی پیشرو برای پرداختن به آسیب‌های زیست محیطی ناشی از صنعت تولیدی ظاهر شد. در این مدت افزایش روزافزونی در نام نویسی جهانی برای این استاندارد مشاهده شده است. دلایل تطبیق با این استاندارد از انطباق قانونی تا تقاضای واضح مصرف کننده و فشار بازار برای صرفه‌جویی بالقوه در هزینه و یک محیط زیست سالم‌تر را در برمی‌گیرند (محمد، 2000). با این حال مدارک محدودی وجود دارد که ثابت کند EMSهای دارای گواهی ISO 14001 به کاهش مصرف منابع و آلودگی منجر می‌شوند و این سؤال وجود دارد که آیا گواهی ISO 14001 عملکرد زیست محیطی را بهبود می‌بخشد یا نه (فریکسل و دیگران، 2004؛ ایرالدو و دیگران، 2009). موافقان ارزیابی EMSهای شرکتی با استانداردهای بین الملی، ادعا می‌کنند که برای سازمان‌هایی که با استاندارد ISO 14001 انطباق پیدا می‌کنند، مزایای قابل توجهی وجود دارد (هراس و آرانا، 2010؛ هیلاری، 2003؛ دی اُلیویرا و دیگران، 2010). دیگران معتقدند که این استاندارد برای بهبود پایداری زیست محیطی ابزاری ناکافی است، چرا که مستقیماً عملکرد زیست محیطی را اندازه نمی‌گیرد (رودینلی و وستگ، 2000). تحقیقات در مورد عملکرد شرکت‌های دارای گواهی ISO 14001 نتایج متناقضی را نشان می‌دهند. برای مثال تحقیقات ان و دیگران (2006)، باباکری و دیگران (2004)، کوموگلیو و بوتا (2012)، ملنیک و دیگران (2003) و تورک (2009) حاکی از این هستند که تطبیق با ISO 14001 با بهبود چشمگیر در عملکرد زیست محیطی همراه است، در حالی که سایرین چالش‌های اثبات کردن وجود رابطه بین گواهی ISO 14001 و کاهش در نشر آلودگی‌ها را به تصویر کشیده‌اند (مثل جیسلینی و تورستون، 2005؛ گومز و رودریگز، 2011). به طور مشابه، تحقیقاتی که تفاوت‌های عملکرد زیست محیطی بین شرکت‌های دارای گواهی و فاقد گواهی را بررسی کردند، متوجه شدند که شرکت‌های دارای گواهی ISO 14001 بهتر از شرکت‌های فاقد این گواهی عمل نکردند (مثل کینگ و دیگران، 2005؛ تیتکا و دیگران، 2002). در برخی موارد، کارخانه‌های با EMS دارای گواهی، عملکرد بدتری داشته‌اند (بارلا، 2007). علاوه بر این، یک فراتحلیل که توسط دارنل و سایدز (2008) و بعدتر توسط ناروکا و پارکر (2009) در مورد تأثیرات برنامه‌های محیط زیستی داوطلبانه، از جمله ISO 14001 انجام شد، مدارک قانع کننده‌ای در مورد تأثیرات گواهی ISO 14001 آشکار نکرد (دارنل و سایدز، 2008؛ ناروکا و پارکر، 2009). همچنین در مورد اینکه مشارکت کنندگان ISO 14001 در عملکرد زیست محیطی بهبود بیشتری نسبت به سایرین داشته باشند، مدارک اندکی ارائه کرد (دارنل و سایدز، 2008). تحقیقات منتشر شده، برای تحلیل تأثیرات یک EMS دارای گواهی بر عملکرد زیست محیطی سازمان‌ها، از سه استراتژی مختلف استفاده می‌کنند: الف) تفاوت در عملکرد زیست محیطی در یک سازمان قبل و بعد از اخذ گواهی توسط EMS (آریمورا و دیگران، 2008؛ باباکری و دیگران، 2004؛ کوموگلیو و بوتا،2012؛ تان، 2005)؛ ب) مقایسۀ عملکرد زیست محیطی سازمان‌های دارای EMS گواهی شده، با سازمان‌هایی که EMS آن‌ها دارای گواهی نیست (داسگوپتا و دیگران، 2000؛ فرنچتی، 2011؛ گیزلینی و تورستون، 2005؛ ملنیک و دیگران، 2003؛ پوتوسکی و پراکاش، 2005؛ تیتکا و دیگران، 2002)؛ و ج) ترکیبی از هردو روش، یعنی هم تغییر در عملکرد زیست محیطی در یک سازمان قبل و بعد از اخذ گواهی توسط EMS و بین تأسیسات دارای گواهی و فاقد گواهی (اندروز و دیگران، 2003؛ بارلا، 2007؛ کینگ و دیگران، 2005؛ کون و دیگران، 2002). روش‌های مورد استفاده برای جمع آوری داده در این تحقیقات این موارد را شامل می‌شدند: پرسشنامه (مثل باباکری و دیگران، 2004؛ ملنیک و دیگران، 2003) مصاحبه‌های عمیق (مثل بریدگن و هلم، 2000؛ داسگوپتا و دیگران، 2000) و شاخص‌های زیست محیطی (مثل کینگ و دیگران، 2005؛ پوتوسکی و پراکاش، 2005). برخی تحقیقات ترکیبی از چند روش و چند استراتژی را برای بررسی تأثیرات ISO 14001 استفاده می‌کنند (مثل اندروز و دیگران، 2003؛ کون و دیگران 2002). با این وجود، همچنان روشن نیست که کدام استراتژی‌ها و روش‌ها برای ارزیابی اثر EMSهای دارای گواهی باید مورد استفاده قرار بگیرند، چرا که نتایج استراتژی‌ها و روش‌ها متفاوت هستند. این یافته‌ها، نتایج یک فرا ارزیابی تحقیقات تجربی در مورد تأثیرات کارخانجات با EMSهای دارای گواهی را تأیید می‌کند (اسکیلندر و زوبل، 2003). از زمان آزادسازی و اصلاحات اقتصادی دوی موی در سال 1986، ویتنام رشد اقتصادی با ثباتی را از خود نشان داده است، که با ورود این کشور به سازمان تجارت جهانی در سال 2007 بهبود بیشتری پیدا کرد. با این حال یکی از اثرات این توسعه، تنزل و تخریب محیط زیست است. برای اینکه رشد را پایدار کنیم، اثرات زیست محیطی مرتبط با رشد اقتصادی باید به طور چشمگیری کاهش پیدا بکنند. سیستم‌های مدیریت زیست محیطی (EMSها) ابزار مهمی در راه رسیدن به این رشد پایدار هستند. مشخصاً پتانسیل بزرگی برای بخش صنعت وجود دارد تا با بکارگیری EMSها بهره‌وری انرژی خود را افزایش دهد. شرکت‌های بین المللی که در ویتنام فعال هستند این پتانسیل را دریافتند و اولین افرادی بودند که ISO 14001 را اجرا کردند. با این حال، پیاده سازی گستردۀ شرکت‌های دارای گواهی ISO 14001 نه تنها به خاطر آگاهی شرکتی پایین، بلکه به خاطر دانش و اطلاعت محدود، نبود بودجه، و سیاست‌های متناقض در ترکیب با اجرای ضعیف هم با مشکل مواجه است (پونته و دیگران، 2005). در ویتنام، صنعت سیمان یکی از بخش‌هایی است که پتانسیل ذخیرۀ انرژی بالایی دارد. با این حال، مشکلاتی در اجرای اولیۀ ابزار و تأسیسات تولیدی قدیمی بوجود می‌آیند (کویِن‌هوی و تان تان، 2012). با اینکه دولت ویتنام در مورد تأثیرات زیست محیطی بخش‌های تولیدی و خدماتی نگرانی خود را ابراز کرده است، (همانطور که در استراتژی ملی ویتنام برای محافظت از محیط زیست برای سال‌های 2010-2020 اشاره شده است، که بیان می‌کند که «در سال 2010، 50% از تولیدات و خدمات دارای یک گواهی زیست محیطی یا ISO 14001 هستند، و در سال 2020 این رقم باید به 80% افزایش پیدا بکند.» - GOV، 2003)، انگیزۀ سازمان‌های ویتنامی برای عملی کردن ISO 14001 هنوز محدود است. این امر می‌تواند ناشی از عدم فهم اثرات ISO 14001 باشد. در حالی که در کشورهای غربی تحقیقات زیادی در مورد تأثیر ISO 14001 انجام شده است، مدارک و تحلیل‌های کمی برای ارزیابی اثرات ISO 14001 در ویتنام و جنوب شرق آسیا وجود دارد. بنابراین یک تحقیق تجربی در مورد تأثیر گواهی ISO 14001 در ویتنام سودمند است و باعث می‌شود که ابزار و پیاده سازی آن بیشتر بهبود بیابند. این مقاله تأثیر ISO 14001 بر صنعت سیمان را به عنوان قدمی رو به جلو برای تحقیقات بیشتر در مورد گواهی ISO 14001 و عملکرد زیست محیطی در پس زمینۀ ویتنامی، تحلیل می‌کند. هدف آن دو چیز است: - هدف اصلی تعیین این است که آیا EMSهایی که توسط صنایع بالغ غربی ایجاد شده‌اند، در شرایط ویتنام که یک کشور به سرعت در حال توسعه است و حداقل قسمتی از تأسیسات تولیدی‌اش قدیمی هستند نیز قابل اجرا هستند یا نه. - هدف دوم شناسایی مناسب‌ترین استراتژی‌ها و روش‌ها برای ارزیابی EMSها در ویتنام است.